Slowaakse kiezer wendt de blik af van Europa

Analyse

Maakt Slowakije een draai naar Rusland? Die vrees wordt aangewakkerd door de winst, zaterdag, van de populistische partij SMER bij de parlementsverkiezingen. De partij van oud-premier Robert Fico werd met 23 procent van de stemmen de grootste, na een anti-Europese campagne waarin hij beloofde de militaire steun aan buurland Oekraïne te staken. De liberale, pro-Europese partij Progressief Slowakije (PS) van Michal Šimecka volgde op enige afstand met 18 procent.

Slowakije heeft een chaotische regeerperiode achter de rug, waarin de coronapandemie, de oorlog in Oekraïne, inflatie en een golf aan desinformatie de ideale omstandigheden hebben gecreëerd voor een populistische ommezwaai. Hoewel de verkiezingsstrijd tot het laatst spannend was, lijkt Fico tegen de verwachtingen in zelfs in de grote steden te hebben gescoord met zijn beloftes om militaire hulp aan Oekraïne stop te zetten en zijn kritiek op de sancties tegen Rusland.

Lees ook hoe Slowakije diep verdeeld is over de Europese Unie

„Robert Fico heeft Slowakije verslagen. De versie van het land dat de meerderheid van de natie zich na de Fluwelen Revolutie van 1989 voorstelde”, schrijft hoofdredacteur van de krant Sme Beata Balogová. „Zaterdag heeft hij er genoeg mensen van kunnen overtuigen dat liberalisme en mensenrechten grotere bedreigingen zijn dan wijdverbreide corruptie en zijn bewondering voor het regime van Poetin.”

Fico heeft echter wel andere partijen nodig voor een meerderheid. In de formatie zal een sleutelrol weggelegd zijn voor Hlas, de sociaal-democratische partij van Peter Pellegrini en een afsplitsing van SMER. Toen Fico in 2018 gedwongen werd om af te treden na massaprotesten in verband met de moord op onderzoeksjournalist Ján Kuciak en zijn verloofde, nam Pellegrini het roer over als premier. Met 15 procent van de stemmen staat Hlas nu op de derde plek en is nodig voor een coalitie. Pellegrini heeft tot nu toe zijn opties opengehouden, maar er wordt algemeen aangenomen dat zijn partij een samenwerking met SMER verkiest boven het sociaal liberalere PS.

Ook Europarlementariër en SMER-medeoprichter Monika Beňová verwacht dat Fico een coalitieregering zal vormen met Hlas, melden Slowaakse media. Om een meerderheid te halen zal SMER volgens Beňová waarschijnlijk ook samenwerken met de ultranationalistische Slowaakse Nationale Partij. Die partij vormde in 2006 ook al een coalitie met SMER en leider Andrej Danko, die openlijk pro-Russische opvattingen heeft en bekend staat om zijn harde standpunten tegenover Roma en lhbt’ers, spreekt al maanden over deze coalitie als een droomscenario.

Fico is met drie eerdere termijnen de langstzittende premier van Slowakije. Zijn vorige regeringen zijn beschuldigd van corruptie, samenwerking met de maffia en schending van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Hij heeft harde kritiek op lhbt-rechten en migratie en is een bewonderaar van Viktor Orbán, de autocratische premier van Hongarije. „Oorlog komt altijd uit het westen”, zei Fico eerder deze week op een bijeenkomst, „en vrijheid en vrede komen altijd uit het oosten”.

De openlijke pro-Russische standpunten zijn nieuw voor de oud-premier, maar raken een snaar in een land waar veel kiezers opgegroeid zijn tijdens het Sovjettijdperk en waar de cybersfeer wordt overspoeld door Kremlingezinde propaganda. „Het kan zijn dat Slowakije een tweede Hongarije wordt”, zegt politiek analist Grigorij Meseznikov, „Misschien minder inventief, minder visionair. Maar Orbán zou een bondgenoot hebben.”

Lees ook hoe Russische desinformatie Slowakije in haar greep kreeg

De vraag is wel of de soep echt zo heet gegeten wordt als hij wordt opgediend. Fico’s beleid zal afhangen van de coalitie en analisten wijzen erop dat het gefragmenteerde politiek landschap van Slowakije minder mogelijkheden biedt voor een radicale omslag dan Hongarije, waar Viktor Orbán al sinds 2010 een absolute meerderheid heeft en daarmee politiek vrij spel.

Fico blies tijdens zijn eerdere termijnen ook hoog van de toren in Slowakije, zeggen analisten, maar stelde zich uiteindelijk pragmatisch op in Brussel en vermeed onnodige botsingen. Slowakije is nog steeds erg afhankelijk van Europese steun en ook Fico kan zijn beloftes voor economische verbetering niet waarmaken zonder hulp van de EU, inclusief de 6,4 miljard euro uit het coronaherstelfonds die het land is toegezegd.

De steun van Orbán en mogelijk andere nationalistische leiders zou hem nu echter kunnen aanmoedigen. Op 15 oktober zijn er verkiezingen in Polen, en als regeringspartij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) daar opnieuw weet te winnen, zou dit de populistische, illiberale trend in Midden-Europa kunnen versterken en de democratisering in de regio verder ondergraven. Dit kan grote gevolgen hebben voor het gemeenschappelijk buitenlands beleid van de Europese Unie ten opzichte van Oekraïne, waardoor de steun voor Kyiv zou kunnen verzwakken.