De hyperlocal De Edese Vos bestaat pas een maand of acht, maar bijt met succes in de kuiten van bestuurlijk Ede. De burgemeester van het stadje probeerde het platform zelfs te vervolgen. ‘De Vos’ zet in Ede de luiken eens flink open - en dat wordt niet door iedereen gewaardeerd.
Lang was Ede een ingedutte provinciestad aan de rand van de Veluwe, met een aanzienlijke christelijke bevolking. In de afgelopen decennia ontdekten steeds meer huizenkopers uit de Randstad dat Ede omringd wordt door prachtig groen en slechts op twintig treinminuten van Utrecht ligt.
De mensen die al wat langer in Ede wonen, legt hoofdredacteur Marc van der Woude tijdens een autotochtje uit, zijn doorgaans wat confessioneler, conservatiever en gezagsgetrouwer. De jonge aanwas vanuit de Randstad is doorgaans juist progressief. ‘In die zin is het voor een journalistieke start-up wat minder goede grond dan een meer progressieve gemeente.’
Van der Woude kwam ruim elf jaar geleden op een soortgelijke manier in Ede terecht. In 1996 telde de gemeente nog 100.000 inwoners, nu zijn het er 123.000. ‘Het begon als een dorp en is nu een stad. Dat verandert de dynamiek.’
Bestuurscultuur
De gemeente kent groeipijnen. Tegelijkertijd zijn er in de ogen van Van der Woude geen media die het bestuur kritisch volgen. Hij besloot de handschoen zelf op te pakken. ‘Er is hier een hele gesloten bestuurscultuur. En er is bijna geen dualisme.’
De redactie werkt bottom-up en telt drie vaste redacteuren, met daaromheen een ‘flexibele schil’ van (onderzoeks)journalisten. Iedere redacteur heeft z’n eigen specialisme en achtergrond. De redactie telt een ondernemer en ex-raadslid van de PvdA. ‘En ik’, lacht de hoofdredacteur, ‘zit daar een beetje tussen’. ‘De helft van de verhalen maken we naar aanleiding van tips. Wat speelt er, waar maakt de burger zich druk om?’
‘Uiteindelijk gaat het om de informatiepositie van de burger. En die positie is momenteel erg zwak.’ Ede Stad, de laatste huis-aan-huiskrant, leunt zwaar op advertenties, die voor een deel van de gemeente afkomstig zijn. Maar 13 procent van de huis-aan-huiskrant bevat redactionele content, de rest is (betaalde) informatie van de gemeente (6 procent) en advertenties van de plaatselijke middenstand (81 procent).
De Gelderlander sloot onlangs haar regiokantoor in Rhenen, van waaruit Ede ook bediend werd. De journalisten die Ede volgen, doen dat nu vanuit Arnhem. Twintig kilometer verderop.
Het stadsbestuur is geen kritische journalistiek meer gewend
Veelzeggend, vindt Van der Woude. En Omroep Gelderland? ‘Die lijken zich voornamelijk te focussen op Arnhem-Nijmegen en de Achterhoek’, meent hij. ‘De kritische, lokale journalistiek is hier in twintig jaar verdwenen. Het stadsbestuur is geen kritische journalistiek meer gewend.’
De kloof tussen het bestuur en de burger dichten ziet de hoofdredacteur als missie. Volgens hem kan dat met ‘radicale transparantie’: ‘Leg dan uit wáárom je keuzes maakt’. Anderzijds erkent hij ook dat het bestuur van een relatief kleine gemeente, met veel verantwoordelijkheden, in een moeilijke positie zit.
Complexiteit
Vanuit het Rijk zijn er in de afgelopen jaren talloze taken overgeheveld naar het bordje van de gemeentebesturen. ‘De overheid moet de complexiteit waarmee zij moet dealen aan de burger uitleggen.’
Ondanks dat het platform relatief jong is, waren er al snel incidenten met de gemeente. De Vos publiceerde een artikel over (het gebrek aan) vuilnisophaal. Het artikel, dat werd voorgelegd aan een woordvoerder, vermeldde de voornamen van drie gemeenteambtenaren. Dezelfde woordvoerder vroeg of die namen geanonimiseerd konden worden, nadat het verhaal al online gepubliceerd was.
In principe stond het platform welwillend tegenover dat verzoek. Al wilde de hoofdredacteur het nog even voorleggen aan zijn redactie, in een redactieoverleg.
‘Omdat de afweging wanneer je een naam in een artikel noemt sterk context-afhankelijk is en we dit verzoek van de gemeente helder in ons redactiebeleid wilden verantwoorden, hebben we afgesproken om eerst de NVJ om een second opinion te vragen.’
Dat was blijkbaar niet snel genoeg: ‘Voordat we dat konden terugkoppelen naar de woordvoerder lag er al een advocatenbrief op de mat.’ [Villamedia heeft de betreffende brief en de correspondentie daarna tussen de gemeente, het advocatenkantoor en De Edese Vos ingezien.]
‘Gemeente Ede intimideert en bedreigt lokale journalisten’, kopte het platform na het ontvangst van de brief. ‘De vraag vanuit de gemeente kwam over als een verzoek. Terwijl het een eis was.’
De brief stond bol van de flauwekul
Een ‘blafbrief’, noemt de hoofdredacteur het schrijven van het advocatenkantoor. ‘De brief stond bol van de flauwekul. Dat we geen wederhoor hadden toegepast. Terwijl het juist daarmee begon.’ De burger in kwestie, die de zaak had aangekaart bij de redactie, bleek bovendien al jarenlang aan correspondentie te hebben bewaard met de gemeente en het afvalprobleem leeft ook elders in de gemeente, zegt de hoofdredacteur. Kortom, vond de redactie, de moeite van een verhaal wel waard.
De betreffende woordvoerder is door Villamedia ook benaderd. Op onze vragen kwam geen reactie. De woordvoerder van de burgemeester zegt naar aanleiding van vragen van Villamedia over deze brief: ‘Edese Vos heeft voor het verzenden van onze brief niet toegezegd dat de namen van onze medewerkers verwijderd zouden worden. Zij zouden het opnemen in hun redactieoverleg. Op het moment van het sturen van de brief (een week na het verzoek) stonden de namen nog online. Daarom hebben wij, vanuit goed werkgeverschap, ervoor gekozen de brief te verzenden.’ De betreffende namen zijn uiteindelijk uit het artikel verwijderd.
‘Framing’
Naar aanleiding van een ander verhaal vroeg burgemeester René Verhulst aan het Openbaar Ministerie (OM) of De Edese Vos vervolgd kon worden. In een nieuwsbrief wees de redactie haar lezers erop dat zij tips konden geven. ‘Dat werd door de burgemeester geframed als lekken van geheime stukken en geagendeerd voor bespreking in het presidium.’
De burgemeester meldde zich bij het OM over twee zaken: dat De Vos bronbescherming biedt en de mogelijkheid tot tippen. Hierop meldde het OM aan de burgemeester dat beide geen strafbare feiten zijn: alleen het lekken van ‘geheime’ documenten kan wel strafbaar zijn.
De woordvoerder van de burgemeester zegt na vragen van Villamedia: ‘De burgemeester heeft aan het OM gevraagd of deze oproep strafbaar is. De burgemeester moet er als voorzitter van de gemeenteraad op toezien dat er geen geheime zaken gelekt worden, omdat dit strafbaar is (zie recent de casus in Dordrecht). De burgemeester heeft daarbij ook een voorlichtende rol en heeft zich daarom naar aanleiding van de oproep van Edese Vos laten voorlichten door het OM. Toen het OM aangaf dat de oproep op deze wijze niet strafbaar was (echter wel laakbaar), was daarmee voor hem de kous af.’
Maar daar bleef het alleen niet bij. Uit een Woo-verzoek blijkt dat de burgemeester klaagde over ‘negatieve bejegening’ van het platform, iets dat de hoofdredacteur ten stelligste ontkent.
En het raarste, zegt Van der Woude, is dat op een enkeling na geen gemeenteraadslid belde met de vraag: “Hoe zit het nou eigenlijk?”.’ Bovendien: ‘Iedere bestuurder zou toch moeten weten dat een journalist bronbescherming mag bieden?’.
Lezersonderzoek
Voor de lancering van het platform pleegde men lezersonderzoek: wat wíl de lezer eigenlijk lezen? De negen thema’s die daaruit kwamen, zijn de categorieën op de website geworden, (o.a. tegenmacht, samenleving, rechtsorde, natuur, stadsontwikkeling). ‘Dat betekent ook dat we heel veel dingen niét doen. Geen verslaggeving over sport en cultuur. We willen journalistiek op een andere manier bedrijven.’
Maar van alle dieren, waarom is er dan uiteindelijk gekozen voor een vos? ‘We hebben ook een mol overwogen, maar voor de vos gekozen. Een mol vonden we wat ondermijnend klinken. Een vos is slim, sluw. Hier in Ede zie je “the big five” [waar de vos toebehoort, RdQ] regelmatig. Vossen horen bij Ede.’
En jullie verdienmodel? Dat is er eigenlijk nog niet echt, erkent uitgever Nando Eskes. ‘Het begint net lekker te lopen. Via de website ontvangen we donaties, van particulieren en bedrijven. Veel journalistieke bedrijven beginnen met rode cijfers’, zegt hij. En natuurlijk zijn donaties van bedrijven ook welkom, ‘maar dat betekent zéker niet dat je invloed op ons koopt. Dat hebben we strikt van elkaar gescheiden.’
‘De journalistiek is in de afgelopen jaren uitgehold ten faveure van het verdienmodel’, vindt de uitgever. ‘We willen de journalistiek weer terugbrengen naar waar het hoort: als dienst aan de samenleving.’
Aarzelend ging De Vos aan het begin van dit jaar van start. De eerste insteek: drie berichten per week, en eens per twee weken een groot onderzoeksverhaal, vertelt hoofdredacteur Van der Woude in een pannenkoekenrestaurant aan de rand van Ede - om ons heen is louter glooiende heide. ‘Dat vond ik erg ambitieus in het begin. Maar nu zitten we daar al ruim boven.’
Mond-tot-mond
‘We zijn echt vanaf nul begonnen. Een aantal lokale media wilden niet eens ons persberichtje publiceren dat we begonnen waren. Het was David tegen Goliath.’ Het voordeel is dat Ede relatief klein is: al snel ging het nieuwtje over het nieuwe platform van mond tot mond. Steeds vaker hoort hij om zich heen: “Als er iets uitgezocht moet worden, dan moet je met De Vos gaan praten”.
Iedereen die naar de hoofdredacteur of zijn collega’s mailt, krijgt een persoonlijk antwoord. Ook wanneer is een tip niet bruikbaar is. De Edese Vos kiest voor een persoonlijke, laagdrempelige benadering van lezers. Dat kost meer tijd, maar wordt enorm gewaardeerd.’
In het begin onderzocht Van der Woude de mogelijkheid tot samenwerken met andere lokale media als het gaat om onderzoeksjournalistiek. ‘Al gauw merkte ik dat daar geen animo voor was.’
80 euro
Van der Woude bood eens een onderzoeksverhaal aan bij De Gelderlander. Zat tweeënhalve dag werk in. Boden ze 80 euro voor, gebaseerd op een vergoeding per teken. Omdat het de eerste keer was, kreeg ik als geste eenmalig 150 euro’, zegt hij met ongeloof in z’n stem.
‘Met 400 euro zou ik alsnog verlies lijden, maar had ik het gedaan. Ze wilden niet eens een intentieverklaring ondertekenen zodat ik een beurs kon aanvragen. Dan niet, hè.’
Hoe moet het nu verder tussen ‘De Vos’ en het bestuur? ‘De relatie met de communicatieafdeling is goed. Maar in het college van burgemeester en wethouders is de burgemeester ons, naar mijn indruk, samen met enkele wethouders, liever kwijt dan rijk. Hoewel ze persvrijheid belijden en pluriformiteit in het medialandschap prediken, merken we in de praktijk weinig enthousiasme.’ De woordvoerder van de burgemeester zegt zich niet te herkennen in die uitspraak. ‘Ik vind het een bijzondere aanname die De Edese Vos daar doet, die ik niet kan plaatsen.’
Als je je nek niet uitsteekt, dan verandert er ook niks
Het platform is amper een jaar oud, wordt goed gelezen en heeft vrienden en vijanden gemaakt. ‘Als je je nek niet uitsteekt’, zegt Van der Woude, ‘dan verandert er ook niks. Je kunt voor je eigen veiligheid kiezen, maar dan waren we De Vos niet begonnen.’
‘Ik heb altijd een sterk rechtvaardigheidsgevoel gehad, een gevoel voor het collectieve belang.’
Zit men daarop te wachten in Ede? ‘We checken het als redactie regelmatig: krijgen we voldoende steun vanuit de gemeenschap? Je zou, cynisch, kunnen zeggen: “Ede krijgt de journalistiek die het verdient”. Maar we zijn het verplicht aan Ede - en aan veel andere middelgrote gemeenten in Nederland met een soortgelijk probleem - om tenminste voor een periode te laten zien: zó kan het ook.’
De hoofdredacteur wil ook de relatie met de burgemeester goed houden en heeft hem meerdere keren gevraagd voor een interview. Volgens Van der Woude is de burgemeester tot dusver niet ingegaan op dat verzoek. ‘Ik hoop dat we eens écht van gedachten met elkaar kunnen wisselen.’
