'Het Westen is de laatste verdediger van Armenië, ironisch genoeg met Iran als back-up', stelt Oost-Europadeskundige en senior onderzoeker Thomas de Waal van Carnegie Europe. Volgens De Waal krijgen de spanningen tussen Azerbeidzjan en Armenië steeds meer een geopolitiek karakter. 'We dachten altijd aan het Armeens-Azerbeidzjaanse conflict binnen een Europees kader, de oorlog in 2020 veranderde dat allemaal.'
In een interview met het Carnegie Middle-East Center beschrijft De Waal hoe het conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan in toenemende mate verstrengeld geraakt is met de belangen van regionale spelers als Iran, Turkije en Israël. Kortom: het primaat van de strijd is opgeschoven naar het Midden-Oosten. Wat meteen wil zeggen dat met het opheffen van Nagorno-Karabach het conflict allesbehalve voorbij is.
Turkije bekent kleur, Europa buitenspel
Tussen 1991 en 2020 was de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) volgens De Waal de belangrijkste bemiddelaar in het 'bevroren conflict' tussen Armenië en Azerbeidzjan dat uit 1988 dateert en had zowel Rusland als het Westen belangen aan beide kanten. Turkije steunde Azerbeidzjan, maar ging voor een diplomatieke oplossing, Iran was slechts zijdelings en oppervlakkig betrokken, Rusland was officieel bondgenoot van Armenië, maar deed ook goede zaken met Azerbeidzjan.
Het jaar 2020 vormde de waterscheiding: Turkije bekende kleur en steunde Azerbeidzjan militair toen het Karabach en de andere door Armenië in 1991 bezette gebieden heroverde. Tegelijkertijd ontfermden Russische vredestroepen zich over Nagorno-Karabach, de OVSE (en daarmee het Westen) stond buitenspel.
Teheran raakt betrokken
Volgens De Waal was dit het moment waarop Iran zich er meer mee ging bemoeien. Teheran steunde Armenië 'omdat het zich zorgen maakte dat Azerbeidzjan en Turkije zijn noordgrens volledig zouden controleren'. En daarbij is het niet gebleven: 'Israël steunt Azerbeidzjan nu, misschien vanwege de factor Iran. Pakistan levert wapens aan Azerbeidzjan en India aan Armenië.'
BNR De Wereld | Luister deze aflevering
Waar Azerbeidzjan volgens De Waal altijd 'handig' gelaveerd heeft tussen Rusland en het Westen, daar heeft de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev nu duidelijk partij gekozen. Aanvankelijk bezwoer Aliyev de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken en de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, dat hij geen geweld zou gebruiken. Om het vervolgens tóch te doen.
Russische deal
Volgens De Waal is het duidelijk dat Azerbeidzjan dat met Rusland heeft voorgekookt. De Russische vredesmacht trok zich immers terug, Moskou veroordeelde de aanval niet en Azerbeidzjan liep de opstandige provincie snel onder de voet. 'De Russen kwamen vervolgens tussenbeide om te onderhandelen over een staakt-het-vuren dat eigenlijk neerkwam op een volledige overgave van de Armeense kant.' Een overwinning voor Azerbeidzjan, zegt De Waal, maar wel eentje waarmee Bakoe het Westen de rug toekeert.
‘De staakt-het-vuren dat eigenlijk neerkwam op een volledige overgave van de Armeense kant’
BNR Perestrojkast | Het einde van Nagorno-Karabach
Met het oprollen van de opstandige regio is het conflict allesbehalve voorbij, vreest De Waal. Hij vermoedt dat Azerbeidzjan, Rusland en Turkije 'een gezamenlijke agenda' hebben om Armenië te dwingen akkoord te gaan met hun voorwaarden voor een weg- en spoorroute over Armeens grondgebied naar de Azerbeidzjaanse exclave Nachsjivan. Uiteraard bewaakt door Russische vredestroepen. 'Er zal met geweld gedreigd worden als Armenië hier niet mee instemt.'
De Waal noemt dit het volgende conflict waarmee het Westen te maken gaat krijgen. 'Plotseling is het Westen de laatste verdediger van Armenië, met ironisch genoeg Iran als reservespeler.'
