De asielzoeker wil aan het werk, maar de 24-weken-eis zit in de weg

Arbeidsmarkt Asielzoekers mogen in Nederland niet meer dan 24 weken per jaar werken. De politiek discussieert over de regel. Volgens juristen is deze in strijd met Europees recht.

Ze zou het liefst als verpleegkundige willen werken. Zoals ze zeventien jaar lang in haar thuisland Irak heeft gedaan. Zo’n 4,5 jaar geleden vluchtte Chro (43) naar Nederland. Ze woont nog altijd in een asielzoekerscentrum en is in afwachting van een definitief besluit over haar verblijf in Nederland. Haar achternaam ziet ze liever niet in de krant om te voorkomen dat haar familie herleidbaar is.

Sinds twee maanden werkt ze als ‘huisdame’ bij verzorgingshuis Bartholomeus Gasthuis in Utrecht, waar ze de openbare ruimtes schoonmaakt. „Het heeft lang geduurd voordat ik kon gaan werken”, zegt ze. „Ik ben trots op mijn werk nu, maar ik weet ook dat ik meer kan.”

Haar diploma staat in Nederland gelijk aan twee jaar hbo. Ze zou nog twee jaar moeten doorstuderen om hier als verpleegkundige te kunnen werken. Manager Personeel & Organisatie Adri Hammink (58) zou graag investeren in die studie. Maar, zegt ze, „Chro mag slechts 24 weken per jaar werken. Er is te weinig tijd om haar op te leiden.”

Voor asielzoekers in Nederland is het moeilijk een baan te vinden. Zes maanden na aankomst mogen ze in principe gaan werken. Maar in de praktijk lopen ze tegen beperkingen aan. Minister Karien van Gennip (Sociale Zaken, CDA) liet hier onderzoek naar doen.

Een van de grootste beperkingen bleek de zogeheten 24-wekeneis. Die bepaalt dat asielzoekers in Nederland maximaal 24 weken per jaar mogen werken. De rechtbank in Arnhem oordeelde twee maanden geleden echter dat het UWV een werkvergunning niet mag weigeren als de asielzoeker langer wil werken. De 24-wekeneis is een onnodige beperking voor asielzoekers op de arbeidsmarkt, luidde het oordeel. Werken tijdens de asielprocedure zal na statusverlening de integratie in Nederland bovendien bevorderen, aldus de rechtbank.

UWV en Sociale Zaken gingen in hoger beroep. In afwachting daarvan blijft de 24-wekeneis gelden. Deze week besprak de Tweede Kamer een initiatiefnota van coalitiepartij D66 om asielzoekers toe te staan om direct na aankomst het hele jaar zonder beperkingen te werken.

Sinds ze in Nederland is, wist Chro dat ze wilde werken. Ze bezocht banenmarkten en liet haar mailadres achter, maar werkgevers nodigden haar nooit uit voor een gesprek. Iemand slechts voor 24 weken per jaar in dienst kunnen nemen – dat heeft weinig zin, kreeg ze te horen. Maar op een van die banenmarkten ontmoette ze recruiter Raphael Nouwen, die haar in contact bracht met het Bartholomeus Gasthuis.

Nouwen zette begin dit jaar een bedrijf op om asielzoekers aan werk te helpen. Hij bezoekt asielzoekerscentra en laat asielzoekers weten dat ze hem kunnen benaderen als ze werk zoeken. Een grote groep wil graag werken, ziet hij. „Onlangs was ik in het azc in Amsterdam Zuid-Oost”, vertelt hij. „Ik hing daar een briefje op bij de receptie met de boodschap ‘let’s talk about work’. De volgende dag zaten er zo’n 35 mensen in de lobby te wachten die graag wilden werken.”

Inmiddels heeft Nouwen zestien asielzoekers aan werk geholpen en is nog bezig voor zeventien anderen. In azc’s spreekt hij onder anderen mensen die in hun thuisland werkten als architect, ingenieur of accountant, of die een eigen winkel hadden. „Het is moeilijk hier werk op precies hetzelfde niveau te vinden”, vertelt hij. „Maar de meeste mensen willen alles doen, zolang het maar werk is.”

Veelal komen asielzoekers via Nouwen te werken in de horeca – vooral koks zijn gewild – maar ook in de schoonmaak en bij distributiecentra. Een jonge man met een achtergrond in ict kon via Nouwen bij een multinational gaan werken. „Hij heeft daar 24 weken gewerkt. De werkgever heeft nog even overwogen burgerlijk ongehoorzaam te zijn en de man in dienst te houden, maar vond het uiteindelijk te riskant om voor één werknemer de relatie met het UWV op het spel te zetten.”

Voordat asielzoekers in Nederland aan het werk kunnen, moet de werkgever een tewerkstellingsvergunning (TWV) aanvragen bij het UWV. Van 2017 tot en met 2021 kwamen ruim 37.500 asielzoekers in aanmerking voor een TWV, blijkt uit het in april gepubliceerde rapport dat onderzoeksinstituut Regioplan in opdracht van minister Van Gennip opstelde. Dat betekent dat zij langer dan zes maanden in Nederland waren en 18 tot 67 jaar oud. Voor hen werden 2.032 vergunningen aangevraagd; daarvan werden er 1.514 verleend.

De onderzoekers concluderen dat werkgevers een tewerkstellingsvergunning aanvragen als een te grote administratieve last zien. De wachttijden zijn lang en voor een deel van de werkgevers is niet duidelijk hoe en bij welke instantie zij de vergunning kunnen aanvragen. Daarnaast zien veel werkgevers het niet zitten met een asielzoeker te werken wegens de 24-wekenbeperking; zo kunnen ze niet in een langdurige relatie investeren.

Voor andere werkgevers blijkt de arbeidskrapte een belangrijke reden asielzoekers juist wel aan te nemen. Zo ook voor Adri Hammink van het Bartholomeus Gasthuis. „Ik ben voortdurend bezig met de vraag hoe we in de toekomst aan voldoende personeel kunnen komen”, zegt ze. „De aanwas van studenten met een zorggerelateerd beroep neemt de laatste jaren af. Toen Chro bij ons solliciteerde, hadden we een tijdelijke vacature en wilden we werken met asielzoekers graag uitproberen.”

De beperking tot 24 weken werken is in strijd met het Europees recht, zegt Tesseltje de Lange, hoogleraar Europees migratierecht aan de Nijmeegse Radboud Universiteit. ‘Europa’ wil dat asielzoekers daadwerkelijk toegang hebben tot de arbeidsmarkt. „Ik kwalificeer 24 weken per jaar niet als daadwerkelijke toegang.” Volgens De Lange zijn meerdere juristen het daarover eens.

Voorstanders van het huidige beleid vrezen dat asielzoekers door langer dan 24 weken te werken socialezekerheidsrechten zouden opbouwen en dat ze daardoor, ook wanneer hun geen verblijfsstatus verleend wordt, aanspraak kunnen maken op een werkloosheidsuitkering. „Dat klopt juridisch niet”, zegt de Lange. „Op grond van de zogeheten Koppelingswet hebben afgewezen asielzoekers geen recht op WW of andere uitkeringen.”

Een andere zorg is dat volledige toegang voor vluchtelingen tot de Nederlandse arbeidsmarkt een aanzuigende werking op hen zou hebben. Dat is volgens De Lange nooit bewezen. „Uit onderzoek is wel gebleken dat het Syrische vluchtelingen pas nádat zij in Nederland, Duitsland of België waren aangekomen, duidelijk werd dat zij bijvoorbeeld in Duitsland meteen aan het werk kunnen, en in Nederland zes maanden moeten wachten.”

Het zou goed zijn als het voor asielzoekers makkelijker is om te werken in Nederland, denkt De Lange. „Uit onderzoek blijkt dat snel actief kunnen zijn zowel de geestelijke gezondheid als de integratie later als statushouder bevordert.” Al tijdens de asielprocedure beginnen met werken is volgens de hoogleraar goed voor de taalontwikkeling, opbouwen van een netwerk en om te wennen aan de Nederlandse werkcultuur. „Dat helpt om zelfstandiger te zijn als je een status hebt gekregen. Momenteel begint 90 procent van de statushouders met een bijstandsuitkering. Dat is zonde.”

Sinds Chro bij het Bartholomeus Gasthuis werkt, is haar Nederlands enorm vooruitgegaan, vertelt ze. Voor die tijd leerde ze de taal via YouTubefilmpjes en volgde ze een korte cursus. „Nu kom ik in contact met bewoners en maken we een praatje. Vooral op de derde verdieping, waar ouderen met dementie wonen. Ze vertellen me wat ze bezighoudt. Soms krijg ik een knuffel.”

Asielzoekers die na 24 weken moeten stoppen met hun baan, belanden veelal „terug in de uitzichtloosheid”, ziet Nouwen. „Ze willen niet klagen over het systeem, maar het is zwaar voor ze om hun baan te verliezen.”

Chro wil voorlopig niet nadenken over wat er na deze baan komt. „Ik wil me alleen met mijn werk bezighouden. Deze 24 weken zijn heel belangrijk voor mij.”