Peter Lucas*
Këtu (në Massachusetts) po shënohet Dita e Përkujtimit.
Ajo u shkaktua nga oferta e kryeministrit shqiptar Edi Rama javën e kaluar për t’i dorëzuar NATO-s një bazë kyçe të marinës nëndetëse që dikur ishte përdorur nga Bashkimi Sovjetik gjatë Luftës së Ftohtë.
Baza është futur në një hyrje në Vlorë, përballë Italisë në detin Adriatik.
Sovjetikët mbajtën atje 12 nëndetëse të klasit “uiski”, duke u dhënë atyre akses strategjik në Mesdhe. Gjithashtu baza u lejoi sovjetikëve një hapje në Oqeanin Atlantik.
Sovjetikët e braktisën bazën në vitin 1961 pas ndarjes së saj me Shqipërinë e atëhershme të drejtuar nga komunistët, duke lënë pas katër nga nëndetëset.
Katër nëndetëset ishin ende aty në vitin 2005, kur, ndërsa shkruaja librin tim “OSS në Shqipërinë e Luftës së Dytë Botërore” (në shqip me titullin “misioni amerikan në Shqipëri”, mora lejen për të vizituar bazën në distancë, jashtë kufijve të saj.
Unë isha atje me mikun tim shqiptar dhe udhërrëfyes Agimin për të udhëtuar me një varkë patrullimi shqiptare.
Synimi im ishte të shkoja në një kompleks të largët të shpellave të Luftës së Dytë Botërore të koduar me emrin Panorama (Seavieë) përgjatë bregut të gadishullit të izoluar të Karaburunit, përballë Italisë.
Aty vepronin ushtarët amerikanë të OSS (pararendësi luftarak i Luftës së Dytë Botërore i CIA-s) së bashku me homologët e tyre britanikë nga SOE britanike.
Misioni i tyre ishte të stërvitnin, të furnizonin dhe të luftonin me partizanët guerilë në përpjekjet e tyre për të ngacmuar ushtrinë pushtuese gjermane dhe për të dëbuar nazistët nga Shqipëria.
Një grup prej katër nëndetësesh ruse të klasit “uiski” duke u ndryshkur në vitin 2005 në një bazë ish-sovjetike në detin Adriatik në Shqipëri. (Foto nga Peter Lucas)
Isha ulur përtokë kur pashë nëndetëset, ende të ankoruara krah për krah në bazë. Ato ishin rrënuar nga koha dhe plaçkitësit, por ato ishin në det duke u ndryshkur nën diellin e nxehtë të mesditës.
Qysh atëherë, kam mësuar se tre nga katër anijet janë çmontuar dhe mbetjet janë fundosur. Megjithatë, sipas raporteve të fundit, nëndetësja e katërt është ende aty edhe pse gjysmë e zhytur në ujë, dhe se një rreshter i pensionuar i ushtrisë po përpiqet ta shpëtojë atë nga fati i të tjerave.
Deti ishte i qetë atë ditë, dielli ishte në zenit, uji i ngrohtë dhe i pastër ndërsa u nisëm me një varkë patrullimi shqiptare. Sapo kishim prekur bregun e Kararubunit, ekuipazhi shpërtheu në këngë dhe kaloi disa birra përreth. Ishte një fillim i mrekullueshëm.
Kisha udhëzime nga nënkoloneli i ndjerë i OSS, Nick Kukich, të cilin e kisha intervistuar për librin. Ai ishte një nga drejtuesit e OSS që kishte jetuar në shpellë. Në momentin që e gjetëm pas orësh të tëra kërkimi, ngërçi që do të na çonte nga anija në shpellë kishte kaluar.
Për të mos u penguar, kapiteni u bëri shenjë disa peshkatarëve që të vinin pranë. Kur ata e bënë, ai u shpjegoi se misioni ynë ishte të hulumtonim dhe të shkruanim për atë që amerikanët bënë për të ndihmuar shqiptarët të çliroheshin nga pushtimi nazistë gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Me gjithë këtë, peshkatarët ishin të kënaqur që na çuan në shpellë dhe në një plazh të vogël pranë saj që përdorej për të shkarkuar furnizimet. Kam bërë aty fotografi për librin tim.
Dita ishte e ngrohtë dhe e ndezur, kështu që erdhi si një tronditje, kur vozita në shpellë, dilja dhe ecja përreth, për të kuptuar se sa erë e keqe, e ftohtë, e errët dhe e lagësht ishte, edhe pse Nick-u ma kishte përshkruar atë.
Ishte një çudi për mua se si burrat – dhe kishte të paktën një duzinë prej tyre – mund të jetonin, punonin dhe mbijetonin në një mjedis të tillë, e lëre më të luftonin nazistët. Por kështu ishte në Luftën e Dytë Botërore, dhe kjo është mënyra se si jetuan dhe luftuan ata burra.
Dhe përveç kësaj, siç më shpjegoi një herë Nick-u, nuk kishin kujt të ankoheshin gjithsesi. Kishin një punë për të bërë dhe e bënë.
Pas pak, u kthyem në barkat e peshkimit dhe u kthyem me vozitje në varkën e patrullës.
E kisha celularin me vete. Kështu, unë thirra Nick-un në Delaware. Ai ishte i habitur që po telefonoja nga jashtë shpellës së tij.
“A gjetët ndonjë gjë?” pyeti ai me shaka.
“Vetëm një palë të brendshme të vjetra që ke lënë pas,” ia ktheva me shaka.
“Epo, mos i sill në shtëpi,” tha ai, “kam mjaft suvenire prej andej.”
*Peter Lucas është një reporter politik dhe kolumnist veteran i Massachusetts.
