N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Eén miljoen Nederlandse huishoudens heeft een videodeurbel. De politie maakt dankbaar gebruik van de camerabeelden. En een middelbare school uit Utrecht wil via deurbelcamera’s vuurwerkoverlast opsporen.
Of ik iets verdachts gezien heb. Nog beter gezegd: heeft mijn deurbel misschien iets verdachts gezien?
De rechercheurs op mijn stoep zijn op zoek naar twee personen in zwarte kleren. Ze worden verdacht van een winkeloverval in Utrecht, een dag eerder. Via mijn straat zijn ze naar hun vluchtauto gerend. Zou ik even kunnen checken of de videodeurbel iets heeft gezien?
Er schuilt een detective in ons allemaal, dus ik open meteen de deurbel-app op de telefoon. Snel terugspoelen naar het tijdstip van het delict, op zoek naar de gouden tip.
Ik zie mijn dochter wegfietsen. Ik zie mezelf naar de sportschool lopen. Geen footage om boeven mee te vangen.
Het is de tweede keer die week dat iemand een beroep doet op mijn deurbelcamera. De middelbare school om de hoek, het Leidsche Rijn College, stuurde de buurt een waarschuwingsbrief voor vuurwerkoverlast. „We zijn alert op jongeren die ‘iets van plan zijn’. Als u ziet dat leerlingen vuurwerk afsteken kun u hen hierop aanspreken. Foto en/of video opnames (bv van deurringbellen) zijn uiteraard ook welkom.”
Je dus weet nooit wie er meekijkt achter al die alziende deurbellen.
Eerst de cijfers. Onderzoeksbureau Multiscope telde in maart 940.000 Nederlandse huishoudens met een ‘slimme deurbel’ die kan filmen. Uitgaande van de stabiele groei staat de teller op 1 miljoen – 13 procent van alle huishoudens. De Ring-camera (van Amazon) en de Nest Cam (van Google) zijn marktleiders, en bewaren beeld in de cloud.
„Nederland hangt vol camera’s en daar maakt de politie dankbaar gebruik van”, zegt Karel van Engelenhoven van de politie Midden-Nederland aan de telefoon. Hij is projectleider van Camera in Beeld, het register waar burgers en bedrijven camera’s kunnen aanmelden.
„Ik log even in”, zegt Van Engelenhove. „De stand is nu 322.588 camera’s op 67.693 adressen.” Hoeveel videodeurbellen dat zijn, weet hij niet. „Maar ik weet wel dat zo’n deurbelcamera een preventieve werking heeft. Criminelen zien het. We krijgen regelmatig beeldfragmenten opgestuurd waarin je daders hoort zeggen: ‘Ring’ – en dan verdwijnen ze. Vaak blijkt uit aangiftes dat er verderop wel is ingebroken.”
In 2019 experimenteerden gemeenten als Almere met het subsidiëren van cameradeurbellen – criminaliteit leek zich te verplaatsen, maar de resultaten waren niet overtuigend.
Volgens Van Engelenhoven helpen cameradeurbellen de politie om in „het gouden uur” – direct na het plegen van een misdrijf – de opsporing te starten of een signalement te vinden.
Hoe vaak zulke beelddata doorslaggevend zijn, is niet bekend. De rechercheurs aan mijn deur hebben wel eens overvallers opgespoord met hulp van deurbelcamera’s. Jammer genoeg, voegen ze eraan toe, nemen weinig mensen een abonnement om videodata langer te bewaren. En sommige camera’s springen alleen aan als er aangebeld wordt – dus niet elke keer als er beweging gedetecteerd wordt.
Dat mijn camera een deel van de openbare weg ziet, deert hen niet. „Daar zijn we juist blij mee”. Maar eigenlijk mag het niet. Er gelden strikte privacyregels voor camera’s aan huis die de openbare ruimte filmen. Van Engelenhoven: „Maar je mag je eigen auto, als die aan de straat geparkeerd staat, wel in de gaten houden.”
De politie kan niet ‘live’ met deurbelcamera’s meekijken. Agenten benaderen mensen wier camera iets gezien kan hebben. Als het beeld bruikbaar is, wordt het opgevraagd met een vordering en komt er een opsporingsteam langs met een usb-stick of harde schijf.
Volgens Van Engelenhoven gebeurt dat vorderen zo’n 15.000 keer per jaar, vooral voor ‘high impact crime’: geweldsdelicten en overvallen. „Dus niet als tante Annie haar pinpas bij de Jumbo laat liggen en iemand anders ermee gaat pinnen.”
Er is één uitzondering: als jij de eigenaar van de camera bent en ook zelf slachtoffer bent, bijvoorbeeld van een inbraak, dan mag je de beelden zelf bij de politie afgeven. Zonder vordering.
Het wordt precair als videobeelden van voorbijgangers gaan rouleren in particuliere kringen. Van Engelenhoven krabt zich achter zijn oren als hij hoort van de oproep van het Leidsche Rijn College, om beelden van vuurwerkgooiers te delen met de school. „Een school die een eigen opsporingsdienst begint… dat is niet de bedoeling van deurbelcamera’s. Vuurwerkoverlast is ook geen high impact crime.”
Illustratie Roel Vanderbosch
De rector van de betreffende middelbare school heeft geen zin in vragen. „Ik zie geen aanleiding hierover in gesprek te gaan, noch zie ik enige nieuwswaarde”, mailt hij terug. Later meldt de woordvoerder dat de school ‘proactief’ optrekt met de politie. Maar de wijkagent is niet blij met de oproep van het Leidsche Rijn College: „Er hebben meer mensen over geklaagd.”
In de VS waarschuwen buren elkaar en de politie voor ‘verdachte’ personen via Rings ‘Neighbors’-app . Dat werkt discriminatie en paranoia in de hand.
In Nederland werkt Neighbors niet. Wel zijn er tienduizend WhatsApp Buurtpreventiegroepen – elk met gemiddeld zeventig buren. De huisregels ontraden het delen van beelden ven personen tenzij dat „voor de melding noodzakelijk/van meerwaarde is”.
Mag je beelden delen van mensen op straat? Nee, reageert de Autoriteit Persoonsgegevens. „Je mag met een (deurbel-)camera in principe niet de openbare weg filmen. Doe je dat toch en je filmt een strafbaar feit, dan kan politie of justitie die beelden vorderen en moet je ze afgeven. Je mag die beelden niet met andere partijen delen.”
In het krappe Nederland grenst waakzaamheid dus al heel snel aan privacyschending.
Heb je een deurbelcamera , dan moet je een waarschuwingssticker opplakken, zodat mensen zien dat ze gefilmd kunnen worden. Vrijwel niemand doet dat.
„De fabrikanten leggen de verantwoordelijkheid bij de gebruiker – dat is oneerlijk”, zegt de Deense Sofie Dideriksen. Zij werkt bij het AI Futures Lab van de TU Delft en deed onderzoek naar alternatieve ontwerpen voor de deurbelcamera. „Je kunt als voorbijganger niet zien of je gefilmd wordt of niet. Waarom geen lampje dat knippert zodra de camera loopt of een klepje voor de lens dat open en dicht kan?”
Nadeel: een gesloten camera ziet geen overvallers meer voorbij lopen. Maar Dideriksen vindt het bewaken van de publieke ruimte via een netwerk van privécamera’s geen goed plan. „Als we als maatschappij deze vorm van surveillance willen, dan moet de politie zelf camera’s ophangen en verantwoordelijkheid dragen voor de veiligheid van de data.”
We leven tussen 1 miljoen alziende deurbellen, met accounts die makkelijk kunnen worden gehackt. Als zelfs de bespieders bespied worden, wie kun je dan nog vertrouwen?