Al voor de Volkskrant-publicatie van vorig weekend was NOS Sport bezig met een cultuurverandering. Om dit te versnellen zouden enkele vrouwen van journalistieke naam en faam op zoek kunnen gaan naar een effectieve en vooral eerlijke redactieformule, pleit Joke Hermes in dit opiniestuk. Daarnaast vraagt ze zich af: Hebben we die duurbetaalde vaste gezichten bij NOS Sport wel nodig?
Omdat de beste stuurlui aan wal staan; hierbij gratis advies aan de NOS om een voorbeeld te worden voor ijzersterke sportjournalistiek, gemaakt door collegiale redacties waar het fijn werken is.
Afgelopen week kwam de Volkskrant met een vijfduizend woorden tellend exposé over Studio Sport. Grensoverschrijdend gedrag is beslist een te vriendelijke term om het stuk samen te vatten.
Aïcha Marghadi had de moed uitgebreid te praten over haar ervaring als vrouw van kleur op de NOS sportredactie. Daar werkte ze tien jaar geleden. Elders zou dat een grijs verleden zijn, maar niet bij Studio Sport.
Mart Smeets werkte er van 1973 tot 2016. Jack van Gelder zit er nog steeds. Hij begon in 1975. De inmiddels teruggetreden hoofdredacteur Maarten Nooter zat er alweer ruim twintig jaar. Marghadi hield het er twee jaar uit na seksistisch te zijn bejegend, te zijn genegeerd en buitengesloten, en beledigd over haar vermeende gebrek aan vakkennis.
Niet aflatende seksverhalen
NRC publiceerde, ook in het weekend, een hartverscheurende column van wielrenster en sportverslaggeefster Marijn de Vries. Zij moest zes jaar geleden luisteren naar de niet aflatende seksverhalen van haar collega NOS-verslaggever tijdens de Tour de France.
Ze zaten hele dagen samen in een auto terwijl ze renners volgden. Ze voelde zich er vies en smerig door. Net als Marghadi heeft ze het ter sprake gebracht bij de hoofdredactie zonder enig resultaat. Nul consequenties voor de betrokken mannen. Er veranderde helemaal niets.
Wat is dat met sportverslaggeving? Het is niet specifiek Johan Derksen die giftige mannelijkheid als kijkcijferwapen inzet. De manier waarop ook andere mannelijke professionals hun positie menen te moeten bewaken, de manieren waarop mannen hun maatschappelijke privileges als machtspositie gebruiken, begint niet in de sportjournalistiek.
De reeks van nare, grote onthullingen de afgelopen jaren overziend, lijkt er wel een link te zijn tussen entertainment en media maken en extreem seksisme en racisme. De filmwereld (#metoo), het turnen, ook daar was het vreselijk. Ik ben geneigd de katholieke kerk ook te noemen, ook daar veel show en machtige mannen en misbruik in tijden dat de bezoekerscijfers uitstekend waren.
Natuurlijk DWDD waar de druk ontoelaatbaar opliep. De mannen die het gezicht zijn van goed bekeken programma’s, voelen zich de paradepaardjes van de media- en eventindustrie. Ze zijn voorzien van een buiten proportie opgeblazen gevoel van importantie en menen recht te hebben op de tijd, toewijding, adoratie en bij tijden de lichamen van anderen.
One of the boys
Onderzoek op mediaredacties stemt niet heel positief over de verandermogelijkheden. Net zoals Studio Sport lijkt te zijn blijven steken in de jaren ‘70, is vreemd genoeg relevant mediaonderzoek ook echt oud. Precies vanuit diezelfde jaren ‘70 van de vorige eeuw vragen wetenschappers zich af of het nieuws minder een mannenbolwerk kan worden.
Als Mark Deuze het Voor zover plaats aan de perstafel onderzoek uit 1986 twintig jaar later overdoet, lijkt er nog veel te weinig te zijn veranderd. Liesbet van Zoonen stelde al eerder vast dat het lastig is voor vrouwen om een positie te verwerven op redacties. Als ze er eenmaal zitten, worden ze bovendien ‘one of the boys’. Niet verwonderlijk natuurlijk: als je niet meedoet, dan heb je geen leven.
Bovendien weet iedereen in de journalistiek dat je pas een journalist wordt als je op een redactie zit. Werkvloer socialisatie heet dat. Bij de sportredacties doet dat een beetje denken aan hoe studentenverenigingen graag nieuwe leden ontgroenen. Dat ze maar goed hun plek weten, de jonkies, dan mogen ze als ze groot zijn anderen onder de duim houden. Het is de logica van koude grond machismo en ook van klassecultuur in een land dat zichzelf meestal best egalitair vindt.
Britse media-onderzoekers onderstrepen ook een ander mechanisme: journalisten en andere mediamakers worden niet bijzonder goed betaald. Nou ja, tenzij ze het gezicht worden van een programma, weten we nu, dan zitten ze gebeiteld en verdienen ze onwaarschijnlijk grote salarissen voor de publieke sector.
Dat de salarissen voor anderen niet hoog zijn wordt verklaard uit het mechanisme dat het een industrie is met een zeker aura. De glans van de media, van roem en bekendheid, dat straalt toch op je af als je op een redactie werkt. Het compenseert de lagere salarissen. De creatieve industrie heeft er in zijn geheel een handje van om werknemers uit te buiten door ze slecht te betalen en geen behoorlijke contracten aan te bieden. Hoe fijn is het immers, dat je mee mag doen! Om hip te zijn! Als bedrijf, als hoofdredactie, kan je eigenlijk alles maken: er is een niet aflatend aanbod van nieuwe arbeidskrachten.
Transvrouw met sportverleden
Daar begint zich te tonen hoe lastig het is om van Studio Sport een oké sportprogramma te maken. De coryfeeën zitten er al jaren, de meer dan honderd anderen weten dat ze in de pas moeten lopen om mee te mogen doen. Nieuwkomers die de droom verstoren van de gewone medewerkers die ook ooit tot de top hopen te gaan behoren, die zijn niet welkom.
Als je je meldt omdat je je niet veilig voelt als vrouw, als mens van kleur (laat staan als je een sportliefhebbende homo bent of een transvrouw met een sportverleden) dan is het voor een hoofdredactie helemaal niet aantrekkelijk om aan de, voor de binnenstaanders lekker duidelijke, machtsverhoudingen te tornen.
Die binnenstaanders nemen immers al genoegen met het feit dat ze minder verdienen dan de ‘gezichten’ die het kijkcijferkanon gaande houden. De commerciële medialogica van de kijkcijfers houdt zo een hele nare bedrijfscultuur in stand.
Hopeloos zou je bijna denken. Stoppen met Studio Sport zou echter jammer zijn. Veel mensen beleven veel plezier aan de wedstrijdsamenvattingen en voetbalanalyses (en aan het veel beperktere beeldmateriaal over andere sporten).
Stel je nu voor dat het die kijkers om de sport gaat en niet om de presentator? Heb je dan wel die duurbetaalde vaste gezichten nodig? Of zou een roulerende groep presentatoren en commentatoren het ook prima kunnen doen? Die eerlijke salarissen verdienen? Waar regelmatig plaats is voor een nieuw gezicht?
Diversiteitsbeleid wordt onder die veronderstelling in één keer veel makkelijker. Zou het niet een frisse gedachte zijn om de hele groep van hoogst gesalarieerden aan te spreken op de verziekte werkcultuur? Ook als ze niet aan het gepest en gebully meededen, dan nog keken ze weg terwijl ze wel posities van verantwoordelijkheid hadden.
De grootste uitdaging is misschien wel om het gebrek aan emotionele intelligentie in de redactie aan te pakken.
‘Ervaren hebben.’ Pardon?
Tenslotte zijn er dan nog al die andere medewerkers. Helaas wijzen de voorbeelden uit het Volkskrantstuk erop dat het een totaalsysteem was. Dan is het ook zaak de rest van de redactie eens op stage elders in het bedrijf te sturen. Of om ze uit te dagen zich dienstbaar te maken voor nieuwkomers. Het zijn allemaal sportliefhebbers, dus ze kunnen er vast een leuk fair play spel van maken.
Opties genoeg eigenlijk, maar wie moet die klus oppakken? De commissie Van Rijn die de misstanden in de werkcultuur van de nationale omroep aan moet pakken, ziet almaar haar taak uitdijen. Die raken overbelast.
Vraag daarom een paar vrouwen van journalistieke naam en faam die eerder andere vrouwen en redacties coachten om hun ervaring in te zetten en op zoek te gaan naar een effectieve en eerlijke redactieformule.
Zo is daar Jildou van der Bijl, bekend van Linda. Ze vond een respectvolle en journalistiek krachtige route voor melders van seksueel geweld bij the Voice. Sommige kwesties, weet ze, moet je niet met de eigen redactie of vanuit de eigen expertise proberen op te lossen. Daar vraag je betrouwbare collega’s elders voor.
Misschien samen met Kysia Hekster. Die werkt op de belendende etage voor het Journaal. Kent de sfeer van de publieke omroep, weet hoe werken onder tijdsdruk gaat en is de daadkrachtige vriendelijkheid zelve. Met als derde Xandra Schutte.
Ze maakt met de Groene Amsterdammer een aanzienlijk complexer journalistiek product. Werkt met jonge mensen die een eerlijke kans krijgen en hun weg vinden in de wereld van de media. Bouwde een diverse groep. Misschien zijn ze over te halen om, tegen passende betaling, ook hier hun civic duty te doen?
Plezier in denken over vernieuwing
Hun uitdaging ligt in het komen tot nieuwe omgangsvormen en nieuwe beelden van wat voor carrière je in de sportjournalistiek kan maken. Er moet plezier komen in denken over vernieuwing in sport en sportjournalistiek. Het gaat, heel praktisch om veel meer rouleren en om nieuwe werkroutines.
Zo moeilijk kan het niet zijn voor een programma met een zo vast format als Studio Sport. Journalistiek gesproken is het kinderspel: het gaat vrijwel uitsluitend over het verslaan van ver vooruit geagendeerde gebeurtenissen. Doping- en omkopingschandaal laten ze aan andere programma’s.
De grootste uitdaging is misschien wel om het gebrek aan emotionele intelligentie in de redactie aan te pakken. Aan het eind van het veelbewogen weekend waarin de hoofdredactie alsnog besluit op te stappen, melden twee beteuterd uitziende verslaggevers dat ze het echt heel vervelend vinden dat die collega’s dat zo ervaren hebben.
‘Ervaren hebben’? Pardon? Was het hun fout en hadden ze het anders kunnen ervaren? Genegeerd worden, seksgrapjes moeten aanhoren? Vind het alsjeblieft jammer dat je collega’s anderen treiteren en belagen. Je zou haast denken dat volwassenheid niet een zwaarwegend criterium was in het aannamebeleid.
Deze kijker zuchtte diep en dacht: daar moet echt flink de bezem door. De enige die ze zal missen van het oude team is die geweldige teckel Messi. Als Studio Sport dan op feministische leest herschoeid wordt, is het misschien passend een paar katten uit te nodigen voor de grote sportevenementen.
Lievelingsdieren van de Opzij lezeressen van de generatie van Jack van Gelder. Een keer een leuk grapje over poezen, hoogste tijd. Al heeft Alan Shearer een hond, ik zie hem wel met een kat op schoot. Fijne rolmodellen, die mannen van Match of the Day. Ze zijn een collegiaal team dat geweldig sportcommentaar levert.
Kunnen wij hen misschien laten zien dat je dat ook kan doen met veel meer vrouwen en, wie weet, niet persé op het oog hetero-identificerende meestal-witte mannen.