Trouw | Wat het eeuwige beeld van de gesluierde vrouw met boodschappentas doet met moslima's

Dit artikel is afkomstig uit Trouw. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Ze is makkelijk voor de geest te halen: de oudere islamitische vrouw op de markt, met hoofddoek en dito lange rok, in de hand een volle boodschappentas. Nogal logisch, zegt fotografe Cigdem Yuksel. In beeldbanken van nieuwsmedia zijn opvallend veel foto's van haar te vinden, ontdekte ze. En dat werkt vooroordelen over moslima's in de hand: "Ik merk zelf hoezeer die beelden zijn ingenesteld bij mensen, en hoor dat ook van zussen en vriendinnen."

Om uit te leggen hoe stereotypering werkt, en met welke problemen dit moslima's opzadelt, maakte ze er een podcast over voor de VPRO en Prospector, samen met journaliste Maartje Duin. Aan de basis ligt een onderzoek dat Yuksel twee jaar geleden deed naar het aanbod van de beeldbank van het ANP bij de zoekterm 'moslima'. Over wat ze aantrof ging ze in gesprek met het ANP en grote nieuwsmedia als de NOS en de Volkskrant.

Ontmenselijkt

Wat gaat er precies mis met het beeld van de vrouw op de markt? Volgens Cigdem wordt zij op subtiele wijze 'ontmenselijkt'. "We zien al dertig jaar een vrouw op afstand, en het enige wat we van haar weten, is dat ze boodschappen aan het doen is. Maar wie is zij? Dat kom je niet te weten. We kunnen haar niet in de ogen kijken, dus ook gevoelsmatig kunnen we geen verbinding met haar leggen."

Maartje: "En met de herhaling van ditzelfde beeld blijft iets anders buiten beeld: de jongere generatie en het hoger opgeleide deel van de gemeenschap."

Cigdem: "Precies. Die vrouw op de foto is hét symbool geworden van de islam, integratie en de multiculturele samenleving. Maar daarmee is ze geen individu meer. Loopt mijn moeder over straat, dan vertegenwoordigt ze dus een van deze onderwerpen. Mensen denken al op voorhand te weten wie zij is. Het beeld over moslima's is: je bent onderdrukt, je moet gered worden, je bent slecht geïntegreerd, spreekt niet goed Nederlands, en je moet losbreken uit je omgeving."

Sharia en terrorisme

Ook de bijschriften die bij sommige foto's in het systeem van het ANP staan werken soms stereotypen in de hand. Zo was een foto van burgemeester Aboutaleb, die met moslima's aan een tafel zat, voorzien van woorden als 'sharia' en 'terrorisme'. Als journalist schrok ze daarvan, zegt Maartje. "Dat zijn woorden die feitelijk gewoon niets te maken hebben met die mensen op de foto. Waarom wordt dit dan nu zo aan elkaar gekoppeld?"

Cigdem: "Ik ontdekte dat fotografen zoveel mogelijk potentiële zoekwoorden bij een beeld zetten, omdat de kans dat een beeldredacteur van een nieuwsmedium je foto vindt dan toeneemt, en je hem wellicht sneller zult verkopen."

Geringschattend

Voor Maartje waren sommige dingen nieuw. Ze begreep bijvoorbeeld niet waarom Cigdem het woord 'integratie' in een fotobijschrift problematisch vindt, vertelt ze. "Ik vond het een eyeopener dat jonge moslima's dat als heel negatief en sturend ervaren. Maar ik snap het wel: Ze zijn hier geboren en getogen, waarin zouden ze nog moeten integreren?"

In de podcast vertellen jonge moslima's die een hoofddoek dragen hoe vervreemdend en onaangenaam het is om keer op keer met die beelden te worden geconfronteerd. Ze krijgen bijvoorbeeld vaak te horen: "Wat spreek je goed Nederlands", ook al zit je op de universiteit. Cigdem: "Dit is nog een onschuldige opmerking, maar als je op dagelijkse basis met zulke geringschattende vooroordelen te maken hebt, en soms ook nog met verbale en fysieke agressie, dan heb je hier gewoon last van. Het kan heel diep onder je huid gaan zitten."

Maartje: "Ik moest heel erg lachen om een jonge vrouw die in de dierentuin voor de zoveelste keer verbaasd was aangesproken over het feit dat ze de Nederlandse taal machtig was. Haar man zei toen tegen degene die hierover begon: 'Nou, u ook!'. Dat vond ik zo mooi. Dat met één zo'n zinnetje dat vanzelfsprekende beeld kantelt."