Het idee om bevroren Russische miljarden te gebruiken voor de wederopbouw van Oekraïne, kan rekenen op steun van politici, ook in Europa. Maar de uitvoering ligt juridisch ingewikkeld, zegt een gespecialiseerd advocaat. Pleitbezorgers zijn onder anderen de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel en de Britse oud-premier Boris Johnson.
De VS en Canada zijn al verder in het proces. Daar is onlangs wetgeving aangenomen waardoor Russische tegoeden die zijn bevroren door de staat kunnen worden geconfisqueerd. De Britse overheid bevroor een jaar geleden zo'n 18 miljard pond aan tegoeden en bezittingen van Russische oligarchen. De 27 lidstaten van de Europese Unie hebben beslag gelegd op zo'n 300 miljard euro aan Russisch geld.
"De invasie in Oekraïne richt eindelijk de aandacht van regeringsleiders op oligarchen, belastingontwijkers en criminelen die hun geld in Europese steden hebben geparkeerd", zegt de Britse onderzoeksjournalist Oliver Bullough. "We hebben het in London over miljarden ponden aan onroerend goed dat in Russische handen is."
Het leverde de Britse hoofdstad de bijnaam 'Londongrad' op. "Sancties zijn niet genoeg. We zouden dat kapitaal moeten gebruiken om de Oekraïners te helpen hun verwoeste infrastructuur, kapotte huizen en vernietigde levens weer op te bouwen", zegt Bullough.
Hij wijst op Witanhurst, het op een na grootste privéhuis in London na Buckingham Palace. Het herenhuis met 25 slaapkamers, een orangerie en een groot zwembad is in handen van de Russische zakenman Andrej Goerjev. De Britse overheid legde deze kunstmestmagnaat en miljardair na de invasie in Oekraïne sancties op.
Tours langs 'foute' panden
Bullough verdiept zich al jaren in financiële wanpraktijken en schreef onder andere de bestseller Moneyland - Why Thieves And Crooks Now Rule The World & How To Take It Back. Samen met de Russische dissident Roman Borisovitsj organiseert hij 'kleptotours' langs 'foute' panden van oligarchen, die sinds de oorlog grotendeels 'bevroren' zijn.
De tour voert onder meer langs Athlone house, een Victoriaanse villa in het noorden van Londen, met een tuin van vijf hectare in de stijl van Versailles. De Russisch-Israëlische miljardair Michail Fridman kocht het voor zo'n 65 miljoen pond, maar na de verbouwing en uitbreiding van het pand wordt de waarde nu op zo'n 130 miljoen pond geschat. En dan is er nog 5 Belgrave Square, een pand van tientallen miljoenen in hartje Londen, gekocht door de Russische oligarch Oleg Deripaska. Ook dat is inmiddels bevroren.
"De enige manier waarop deze zakenmannen zo rijk konden worden in Rusland is omdat ze deals sloten met de Russische regering", zegt Roman Borisovitsj. "En dat is ook wat hen verbindt met het regime."
Toch waarschuwt menig juridisch expert dat bevroren eigendommen en banktegoeden niet zomaar geconfisqueerd kunnen worden. Er is volgens advocaat Michael O'Kane, gespecialiseerd in financiële sancties, geen wettelijk basis voor. Een van de obstakels is het eigendomsrecht onder het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Ook het Verenigd Koninkrijk moet zich daaraan houden.
"De tegoeden zijn bevroren. Maar voordat je kunt onteigenen moet je bewijzen dat het vermogen op criminele wijze is verkregen. Zakendoen in Rusland was tot de oorlog begon op 24 februari 2022 legaal. Kun je iemands bezittingen in beslag nemen voor activiteiten die voorheen als legaal werden beschouwd, en dat zonder bewijs of juridisch proces? Je moet eerst aantonen dat de bezittingen op criminele wijze zijn verkregen, en dat wordt nog erg lastig."
Er is nog een ander punt om rekening mee te houden, zegt advocaat O'Kane. "Het idee achter sancties is om gedrag te veranderen. Het is een middel, in dit geval om druk uit te oefenen op de Russische overheid. Als je de eigendommen in beslag neemt, welke stimulans of prikkel is er dan nog om gedrag te veranderen?"