Door Priscilla Slomp
Nu de verkiezingen achter de rug zijn, moeten er coalities gevormd worden in de twaalf provincies. Bijna overal ligt de bal bij de BoerBurgerBeweging als grootste partij. Het zal een zware klus worden voor de informateurs.
Net als na Tweede Kamerverkiezingen begint er nu in elke provincie een tijd van formeren. Welke partijen gaan samen een coalitie vormen en besturen?
In vrijwel alle provincies zijn de kaarten na gisteren compleet anders geschud. De huidige coalities verliezen overal hun meerderheid. De BBB is als grote winnaar uit de bus gekomen en dendert de provinciehuizen binnen.
De partij mag dus in veel provincies het voortouw nemen in de formatie. Verschillende lijsttrekkers hebben al gezegd dat ze de komende jaren willen besturen. Aan diverse regionale omroepen laten ze enthousiast weten al een verkenner te hebben klaarstaan. Zo ook Kees Hanse, lijsttrekker in Zeeland.
"Willen we als BBB iets veranderen, dan moesten we de grootste worden", zegt hij tegen Omroep Zeeland. "Anders kan je niet veel veranderen en ben je meer afhankelijk van andere partijen. Nu kunnen wij de leiding pakken in de formatie. En die rol willen we ook pakken en gaan uitvoeren."
Partijeider Caroline van der Plas beloofde donderdag dat haar partij alleen in provincies gaat besturen als boeren niet worden onteigend. Voor de BBB is dit een breekpunt in eventuele coalitieonderhandelingen. "Dat moet gewoon keihard in het coalitieakkoord komen te staan, dat in de provincies waar wij in de coalitie willen komen we dat niet gaan doen", zei Van der Plas bij Goedemorgen Nederland.
Een ander breekpunt voor de BBB is het jaartal 2030. Het kabinet wil dat in dat jaar de stikstofuitstoot gehalveerd is. In de wet staat nu nog 2035 en Van der Plas is keihard tegen het naar voren halen van deze deadline.
BBB moet samenwerking zoeken met VVD en CDA
De BBB zal wel op zoek moeten naar partijen die willen samenwerken. De partij is in veel provincies groot geworden, maar ook weer niet zó groot.
In Drenthe heeft de partij de grootste overwinning behaald. Met 17 van de 43 zetels lijkt het vormen van een coalitie op het eerste gezicht een makkelijke klus. Maar zonder deelname van de VVD, CDA of de ChristenUnie zit het vormen van een rechtse meerderheid er haast niet in. In Overijssel is dat überhaupt niet mogelijk.
Ook in andere provincies zal de partij de samenwerking moeten zoeken met minstens een van de coalitiepartijen, die toch vaak de tweede of derde grootste partij zijn geworden. Verder is het speelveld flink versnipperd en hebben veel partijen maar enkele zetels.
Het scheelt voor de BBB dat veel lokale VVD- en CDA-bestuurders zich al een poosje afzetten tegen de landelijke stikstofplannen. Ook zij vinden het halveren van de stikstokuitstoot per 2030 niet haalbaar. Van gedwongen uitkoop willen ze liever ook niets horen.
Partijen kunnen amper om BBB heen
In andere provincies zijn er meer dan drie partijen nodig voor het vormen van een meerderheid. Daar zal de formatie een ingewikkeldere klus worden.
In Noord-Brabant bestaat de huidige coalitie uit de VVD, CDA, D66, GroenLinks en de PvdA. De VVD werd tegen de verwachting in niet opnieuw de grootste partij. Ook in het zuiden van het land trok de BBB meer kiezers. De partij moet in deze provincie sowieso zakendoen met de VVD, want zonder de liberalen moet de BBB op links zoeken naar samenwerking.
Andersom kan de VVD wel makkelijker een andere coalitie zonder de BBB vormen. In Noord-Brabant is het gat tussen de BBB en de andere partijen minder groot dan in het noordoosten van het land. De huidige coalitie zou ook met steun van een extra partij een coalitie kunnen vormen. Toch is dit niet de optie die als eerste op tafel zal komen te liggen.
De enorme opmars van BBB in vrijwel alle provincies laat zien dat veel kiezers een andere koers willen varen. Ook in Den Haag is dit signaal duidelijk aangekomen, zei premier Mark Rutte donderdag. Al kon hij nog niet aangeven wat het kabinet met deze boodschap gaat doen.
In de provincies kunnen andere partijen in elk geval haast niet om de BBB heen. De komende tijd zal het aftasten beginnen. Gevestigde partijen zullen willen weten wat voor vlees ze in de kuip hebben met de BBB. En de verschillende BBB-afdelingen moeten alvast gaan nadenken over welke concessies zij eventueel willen doen.