N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Analyse
Oorlog in Oekraïne Het voornemen van de Russische president om kernwapens te stationeren in Wit-Rusland heeft vooral een tactisch doel, stellen experts. Hij probeert „het westerse publiek bang te maken”.
Opnieuw laat Vladimir Poetin met nucleair wapengekletter van zich horen. Zaterdag zei de Russische president op het grootste staatstelevisiekanaal Rossija 1 dat in buurland Wit-Rusland kernwapens worden gestationeerd. Het raketlanceersysteem Iskander, een rakettype dat met kernkoppen uitgerust kan worden, zou al zijn geïnstalleerd in het buurland. De training voor het gebruik ervan zou volgende maand beginnen en in juli moeten zijn afgerond. Daarnaast zei Poetin dat in Wit-Rusland tien gevechtsvliegtuigen worden gestationeerd die tevens nucleair uitgerust kunnen worden.
Rusland dreigt al sinds het begin van oorlog in Oekraïne met de inzet van nucleaire wapens. Niet alleen Poetin, maar ook Russische opiniemakers op de staatstelevisie wapperen steeds weer met deze macabere troefkaart. Maar hoewel de Russische leider eerder vooral flirtte met en hintte op de mogelijkheid van de inzet van ’s werelds meest verwoestende bommen, maakt de stap om zulke wapens te plaatsen in Wit-Rusland het dreigement zeer concreet.
„Het Kremlin heeft Wit-Rusland nucleair gegijzeld”, schreef Oleksi Danilov van de Oekraïense Nationale Veiligheidsraad op Twitter. De Wit-Russische leider Aleksandr Loekasjenko heeft zich in zijn bijna dertig jaar als president altijd flexibel proberen te positioneren tussen Rusland en het onafhankelijke Oekraïne. Maar sinds de grootschalige volksprotesten in 2020 Loekasjenko bijna zijn positie kostte, en hij voor steun naar Poetin keek, maakt Moskou in Wit-Rusland de dienst uit.
Poetin noemde het stationeren van het nucleaire wapentuig overigens „niets ongewoons” en wees erop dat de Verenigde Staten nucleaire wapens hebben staan in België, Duitsland, Italië, Turkije en Nederland. De stationering van de kernwapens is naar alle waarschijnlijkheid niet in strijd met het non-proliferatieverdrag (NPT), stellen twee experts tegenover NRC, omdat de kernkoppen onder controle blijven van het Russische ministerie van Defensie. Wit-Rusland wordt in principe geen kernmacht.
Eerdere nucleaire dreigementen beginnen hun impact te verliezen, dus moet Poetin de inzet verhogen
Joe Cirincione veiligheidsexpert
Met het uitbreiden van het aantal lanceerplekken komt geen groter gedeelte van Oekraïne of Europa binnen bereik van de nucleaire raketten. „Rusland beschikt al lang over wapentuig dat nucleair uitgerust kan worden en in staat is ieder doel te raken dat vanuit Belarus mogelijk zou zijn”, stellen de Amerikaanse analisten van het Institute for the Study of War (ISW). Ook komen er niet meer nucleaire wapens in omloop.
Lees ook: Ook een ‘kleine’ kernbom zou alles veranderenISW noemt de aankondiging „irrelevant” voor het risico op kernoorlog, en schat dat in als „extreem laag”. Het Amerikaanse ministerie van Defensie zegt op de hoogte te zijn van de berichten en de situatie in de gaten te houden, maar tot nu toe „geen aanwijzingen” te hebben dat Rusland voorbereidingen treft om de wapens daadwerkelijk te gebruiken.
Nu de eerste zware wapenleveranties van de westerste bondgenoten Oekraïne bereiken – deze week kwamen al zeker achttien Duitse en drie Portugese tanks en veertig pantservoertuigen aan – en het Oekraïense leger mediastilte rond het zuidelijk front heeft afgekondigd, lijkt een Oekraïens tegenoffensief om de Russische strijdkrachten het land uit te krijgen aanstaande.
Poetins nucleaire dreigingen hebben volgens specialisten dan ook vooral een tactisch doel. Poetin probeert „het westerse publiek bang te maken en hen te overtuigen hun steun aan het Oekraïense verzet tegen de invasie te beëindigen”, schrijft de Amerikaanse veiligheidsexpert Joe Cirincione.
Dit past in een patroon. Zo bracht de Russische leiding vorig jaar februari de onheilspellende boodschap dat Rusland de nucleaire afschrikkingstroepen in hoge paraatheid had gebracht. Toen werd niet duidelijk wat dat precies zou betekenen, en werden er geen verplaatsingen van de wapens waargenomen.
In december zei Poetin te overwegen om formeel de nucleaire doctrine aan te passen, zodat een ‘first strike’ mogelijk wordt. In februari zegde Rusland zijn deelname aan het kernwapenverdrag START op. „Eerdere dreigementen beginnen hun impact te verliezen, dus moet Poetin de inzet verhogen”, aldus Cirincione.
Rusland zegt dat het besluit om Wit-Rusland nucleair te bewapenen samenhangt met het feit dat het Britse leger anti-tankgranaten met verarmd uranium aan Oekraïne gaat leveren. Volgens Poetin zou dit materiaal gevaarlijk zijn voor Oekraïne. Maar het materiaal is juist ontdaan van de meeste radioactieve elementen, aldus het Internationaal Atoomagentschap, dat verarmd uranium „zeer geschikt” noemt voor militair gebruik. „Rusland weet dit, maar probeert opzettelijk onjuiste informatie te verstrekken”, stelt het Britse ministerie van Defensie.
Opvallend is dat Poetins zet in Wit-Rusland haaks lijkt te staan op wat vorige week nog werd afgesproken tijdens het bezoek van de Chinese leider Xi Jinping aan Moskou. In de gezamenlijke verklaringen van het topoverleg stond dat „alle kernwapenstaten moeten afzien van het inzetten van kernwapens in het buitenland en kernwapens die in het buitenland zijn ingezet terugtrekken”. De Chinese minister van Buitenlandse Zaken heeft zich uitgesproken tegen het stationeren van de wapens. „Oorlogen tussen nucleaire grootmachten moeten worden vermeden en strategische risico’s moeten worden verminderd, niet vergroot”, stelt het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken.
Maxim Starchak, een expert op het gebied van Russisch nucleair beleid, wijst erop dat het besluit om Wit-Rusland te bewapenen voorspelbaar was. Enkele dagen na de invasie van Oekraïne wijzigde Loekasjenko de grondwet. De bepalingen dat Wit-Rusland neutraal en kernwapenvrij is, werd geschrapt. Loekasjenko erkende toen dat het de omstandigheden schiep waarin Russische kernwapens terug naar Wit-Rusland konden komen. ,,Dat er kernwapens richting Wit-Rusland zouden gaan, werd vorig jaar duidelijk”, stelt Starchak. Nu „is het officieel bevestigd”.
Er bestaan twijfels over de haalbaarheid van de tijdlijn die de Russische president noemde, om al in juli de kernwapens te kunnen gebruiken vanuit Wit-Rusland
Overigens bestaan er twijfels over de haalbaarheid van de tijdlijn die de Russische president noemde om al in juli de kernwapens te kunnen gebruiken vanuit Wit-Rusland. Experts wijzen er tegenover The Guardian op dat Rusland al zeven jaar bouwt aan een opslag voor nucleaire wapens in Kaliningrad, en onduidelijk is of de bommen daar nu al zijn. Op satellietbeelden wordt nu gespeurd waar de Wit-Russische opslag zou kunnen komen.
Lees ook: Wagner kampt in Oekraïne met tegenslagen wegens gebrek aan munitie en manschappen„Ik heb rondgekeken naar enkele van de waarschijnlijke bases en ik zie niets dat wijst op de bouw van een nucleaire opslagplaats”, zegt Hans Kristensen, directeur van het nucleaire informatieproject van de Federation of American Scientists. „Maar je kunt het niet uitsluiten.”
Kernwapens spelen een belangrijke rol in de achtergrond van het conflict in Oekraïne. Zowel Wit-Rusland als Oekraïne gaven na de val van de Sovjet-Unie hun kernwapens aan Rusland. Begin jaren negentig beschikte Oekraïne nog over het op twee na grootste nucleaire arsenaal ter wereld. In 1994 deed het land daar afstand van met de ondertekening van het Boedapest Memorandum, gesloten tussen de VS, het VK, Rusland en Oekraïne, in ruil voor veiligheidsgaranties.
Hoewel het behoud van de nucleaire wapens zowel financieel als politiek gezien veel van Oekraïne zou hebben geëist, zijn veel Oekraïners het erover eens dat als Kyiv hiertoe had besloten, Rusland in 2022 niet was binnengevallen. „We gaven onze nucleaire capaciteit op en kregen er niets voor terug”, zei de voormalig Oekraïense minister van Defensie, Andri Zahorodnjoek na de inval tegen The New York Times.
„Met een verklaring over tactische nucleaire kernwapens in Wit-Rusland erkent [Poetin] dat hij bang is om te verliezen en hij alleen maar angst kan zaaien”, schreef Mychajlo Podoljak, hoofd van het presidentiële kantoor van Volodymyr Zelensky, op Twitter.
Oekraïne heeft een spoedvergadering van de VN-veiligheidsraad aangevraagd. „Dit blijft de beste verdediging tegen Poetins nucleaire gebral”, stelt veiligheidsexpert Cirincione. „Bouw een wereldwijde consensus – met inbegrip van China en India – en beloof een eensgezinde, bestraffende reactie als Poetin de nucleaire lijn overschrijdt.”