CODA Archief Apeldoorn
Vandaag worden de Nederlandse slachtoffers van de Holocaust herdacht bij het Auschwitzmonument in Amsterdam tijdens de Nationale Holocaust Herdenking. 102.000 Joden, Roma en Sinti zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord om wie ze waren in de concentratie- en vernietigingskampen van nazi-Duitsland.
Onder hen zijn ook de vermoedelijk meer dan 1400 patiënten en personeelsleden van de Joodse psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bosch in Apeldoorn. Vorige week was het tachtig jaar geleden dat zij op brute wijze door de nazi's werden weggevoerd en op transport gezet naar vernietigingskamp Auschwitz.
In Het Apeldoornsche Bosch, verscholen in een bosgebied, wonen tijdens de oorlog Joodse patiënten met lichte tot zware psychiatrische problemen, mensen met een verstandelijke beperking en kinderen met gedragsproblemen. In het begin van de oorlog wordt het de 'Jodenhemel' genoemd, omdat het er dan nog op lijkt dat de nazi's de instelling met rust zullen laten.
Begin 1942 wordt al het niet-Joodse personeel ontslagen in opdracht van de bezetter. Leerling-verpleegster Hildegard Geller is een van de nieuwe Joodse werknemers. Ze is opgegroeid in Duitsland, maar verblijft dan al een paar jaar bij haar oom en tante in Groningen omdat ze niet met haar ouders mee wilde verhuizen naar Palestina.
Op advies van haar tante gaat Hildegard in Het Apeldoornsche Bosch werken, omdat het daar veilig lijkt te zijn.
CODA Archief Apeldoorn
Hoofdgebouw van de psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bosch CODA Archief Apeldoorn
Schoenmakerij van Het Apeldoornsche Bosch Joods Historisch Museum
Verpleegkundig personeel van Het Apeldoornsche Bosch
Maar in de nacht van 21 op 22 januari 1943 worden alle patiënten van Het Apeldoornsche Bosch door mannen van de SS en de Ordedienst uit hun bed gehaald. Ze dragen soms amper kleding als ze in de koude winternacht naar buiten moeten. Sommige patiënten zijn volledig in paniek, zitten in een dwangbuis of begrijpen niet wat er gebeurt. Ze worden allemaal in vrachtwagens gegooid en naar het station van Apeldoorn gereden.
Daar staat de trein naar Auschwitz klaar. De patiënten worden de wagons ingedreven en de mensen die op een matras liggen worden letterlijk op elkaar gestapeld. De vijftig personeelsleden op het transport, een deel is vrijwillig meegegaan, proberen zo veel mogelijk steun te bieden tijdens de mensonterende reis. Onderweg sterven er al meerdere patiënten.
Na aankomst in Auschwitz worden de patiënten direct vermoord. Het personeel moet eerst dwangarbeid verrichten. Van de meer dan duizend patiënten en personeelsleden van dit transport komt niemand terug.
Ontberingen
Het personeel dat is achtergebleven in Apeldoorn moet die middag met een transport mee naar Kamp Westerbork. Onder hen is Hildegard. Ze wordt daarvandaan op de trein gezet naar Auschwitz-Birkenau, waar ze in juni 1943 sterft door de ontberingen in het kamp.
Haar achternicht Carla Herwegh is nu vrijwilliger in het herinneringscentrum van Het Apeldoornsche Bosch. Haar familie heeft nooit veel gesproken over Hildegard. Carla probeert zelf zo veel mogelijk over haar uit te zoeken.
In deze video vertelt Carla Herwegh over het tragische lot van Hildegard en alle anderen die vanuit Het Apeldoornsche Bosch op transport moesten:
Er wordt nog steeds onderzoek gedaan naar de namen van de slachtoffers uit Het Apeldoornsche Bosch die in de oorlog zijn omgekomen. Omdat het eerste transport rechtstreeks naar Auschwitz ging, zijn ze niet geregistreerd in kamp Westerbork, zoals de meeste Joodse slachtoffers uit Nederland. Er worden nog altijd nieuwe namen gevonden.
In deze special kun je 360 graden rondkijken in het Holocaust Namenmonument in Amsterdam. Daarop staan alle namen van de Nederlandse slachtoffers van de Holocaust. Ook zijn twintig verhalen achter de namen op de stenen uitgelicht: