Onderzoeksjournalist Ton van der Ham is in 2018 ‘ten onrechte’ als verdachte aangemerkt nadat hij op last van een woordvoerder van het Universitair Medisch Centrum Utrecht werd aangehouden, en overgedragen aan de politie - die hem zes uur in een cel lieten zitten. De aanhouding, zo oordeelt hoofdofficier Rutger Jeuken van arrondissementsparket Midden-Nederland, was ‘onrechtmatig’ en gebaseerd op een ‘dwaling’.
Het voorval vond plaats in het voorjaar van 2018. De Zembla-journalist heeft dan al een moeizame geschiedenis met de woordvoerders van het UMCU achter de rug. Hij onthulde kort ervoor dat er een angstcultuur heerst in het ziekenhuis en dat zelfs dodelijke calamiteiten zijn verzwegen.
Op de dag van het incident wilde hij samen met zijn cameraman opnamen maken bij een openbare lezing in het ziekenhuis over patiëntveiligheid. Hij was persoonlijk uitgenodigd door de vrouw die de lezing zou geven, de terminaal zieke patiënt Adrienne Cullen. Het UMCU had grote fouten gemaakt bij haar behandeling.
Het ziekenhuis weigerde Van der Ham toegang tot de zaal, maar sprak met hem af dat hij haar na afloop van de lezing in de hal van het ziekenhuis mocht interviewen. Nadat de verslaggever en zijn cameraman zich hadden opgesteld voor het interview, werd hij – op last van de persvoorlichter - aangehouden door de beveiliging van het UMCU op grond van ‘lokaalvredebreuk’.
Het OM noemde de arrestatie destijds ongelukkig en seponeerde de zaak, maar vond Van der Ham officieel nog wel schuldig aan huisvredebreuk. Dat leverde de journalist een strafblad op, zonder dat de rechter zich over de zaak heeft kunnen uitspreken.
Voor BNNVARA was dit reden om de Nationale Ombudsman in te schakelen, die in november vorig jaar in een rapport het besluit van het OM ‘onbegrijpelijk’ noemde en het in het belang van de journalistiek achtte dat dit standpunt zou worden heroverwogen.
Hoofdofficier Rutger Jeuken van arrondissementsparket Midden-Nederland onderzocht de zaak opnieuw en concludeert nu dus dat de aanhouding was gebaseerd op een ‘dwaling’ en de onderzoeksjournalist ‘ten onrechte’ als verdachte is aangemerkt. Ook komt het tot de conclusie dat ‘achteraf bezien’ niet Van der Ham maar het UMC Utrecht verkeerd zat en een eerdere afspraak schond.
Van der Hams strafblad is met deze uitspraak van tafel.
Dat de aanhouding gedaan is door beveiligers van het ziekenhuis en niet door de politie, weegt voor het OM zwaar: ‘Elke burger mag op heterdaad een verdachte van een strafbaar feit aanhouden. Maar het waren ook juist deze beveiligers die dwaalden omtrent de handelwijze van u en uw crew.’
Zo werd er niet gefilmd op plekken waar niet gefilmd mocht worden, terwijl de beveiligers dat wel als argument gebruikten om de Zembla-journalist te verwijderen.
Mede op grond van de ervaring met toenmalig UMCU-woordvoerder Eric Trinthamer – en andere incidenten met voorlichters – deed Van der Ham in 2021 (als Journalist Fellow bij het Reuters Institute for the study of Journalism in Oxford) onderzoek naar de gespannen relatie tussen journalisten en woordvoerders.
Voor Villamedia ging Van der Ham vorige maand in debat voor de podcast Wederhoor met voorlichter Wouter Keuning (gemeente Amsterdam) over de vaak moeizame verhouding tussen voorlichters en journalisten. Ze geven voorbeelden waarin die verhouding ontspoorde en komen met tips over hoe die kan verbeteren.
Enkele quotes uit deze podcast:
Ton van der Ham: ‘We moeten kappen met stereotype- en clichématige vijandbeelden over elkaar te verspreiden. We hebben elkaar toch nodig.’
Wouter Keuning: ‘Wat mij verbaast is hoe breed er bij journalisten een standaard wantrouwen bestaat tegenover woordvoerders’.
Ton van der Ham: ‘Als je voorlichters vragen mailt krijg je vaak gedrochtelijke antwoorden terug, waaraan je meteen ziet dat het geen waarachtige uitwisseling van informatie is maar het managen van informatie.’
Wouter Keuning: ‘Ik heb veelvuldig meegemaakt dat journalisten niet werkelijk geïnteresseerd zijn in de feiten.’
Op een symposium over dit onderwerp in perscentrum Nieuwpoort presenteert Van der Ham morgen (29 maart 2023, van 17.00 tot 18.00) zijn bundel: ‘Voorbij het wantrouwen; indringende gesprekken tussen journalist en woordvoerder’ - een weerslag van gesprekken die hij in het kader van zijn onderzoek voerde met acht (voormalig) woordvoerders en persadviseurs van verschillende ministeries, waaronder voormalig UMCU-woordvoerder Eric Trinthamer.
Aanwezige journalisten en woordvoerders krijgen hier de kans deel te nemen aan de dialoog die na de boekpresentatie wordt voorgezet met Bas Haan, Julia Wouters en Ingo Heijnen. Aansluitend zal er een borrel plaatsvinden.
De bundel is hier gratis te lezen.