Defensie-expert Ko Colijn voorziet Nederlanders al bijna vijftig jaar van duiding bij gewapende conflicten. Voor NU.nl volgt hij de strijd in Oekraïne en geeft hij antwoord op onze (en jullie) vragen. Dit keer bespreekt hij welke invloed de levering van F-16's aan Oekraïne gaat hebben.
Wordt de F-16 een gamechanger boven het slagveld in Oekraïne? In elk geval niet tijdens het langverwachte lenteoffensief. Twee ervaren Oekraïense piloten hebben in de VS al enkele proeflessen gehad, en bleken snelle leerlingen.
Ze toonden aan dat de basis best in vier maanden geleerd kan worden. Maar de precieze omgang met alle toeters en bellen duurt heus langer en die vaardigheid heb je in het gevecht toch echt nodig. Optimisten houden het op een half jaar, pessimisten op achttien maanden
Dat levert op korte termijn ten minste drie problemen op. Ten eerste kunnen de F-16's nog niet aan het front ingezet worden. Ten tweede kan de F-16 een stuk minder zonder "voeding" met inlichtingen en foto's van grote verkenningsvliegtuigen. Ten derde moet de F-16 het liefst buiten bereik van de modernste Russische luchtafweersystemen blijven.
De zogenoemde dogfights tegen Russische gevechtsjagers kan de F-16 vaak wel winnen. Het toestel heeft tijdens oefeningen in de VS in dat soort gevechten zelfs zijn opvolger (de F-35) al eens verslagen. Wat dat betreft zal het Oekraïense luchtruim wel een stuk veiliger worden.
De standaardraket voor de F-16, de Amerikaanse AMRAAM, heeft een maximaal bereik van zo'n 70 kilometer. Die raket is ruim verkrijgbaar, want veertig landen hebben er in totaal duizenden beschikbaar. En ze hebben al zeker vijfduizend keer succesvol getest.
VS overstag toen Russische dreigementen hol bleken
De grootste ontwikkeling is de beslissing van de Amerikaanse president Joe Biden om nu toch overstag te gaan. Nog in februari weigerde hij het trainen van piloten, laat staan de levering van de toestellen zelf. Steeds wilde hij Vladimir Poetin niet provoceren.
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky kreeg het advies om op een goede luchtverdediging te gokken tegen de Russische terreurbombardementen op energiecentrales en flats. Het antwoord van Zelensky was: als jullie zelf niet willen vechten in Oekraïne, geef ons dan tenminste jullie straaljagers. Kennelijk hebben deze overwegingen een rol gespeeld in Bidens oude hoofd.
De 'angst' voor de rode lijnen is langzaam weggeëbd. Op het bericht dat de F-16 zijn opwachting gaat maken, brulde legerwoordvoerder Dmitry Peskov dat de gevolgen "kolossaal" zouden zijn. Ook na de antitankraketten, de zware houwitser, de HIMARS-raketten, de Patriots en de tanks kwam er steeds verontwaardigd geloei uit het Kremlin. Het bleef steeds bij boze woorden en wat de Russen "strafbombardementen" op de civiele infrastructuur van Oekraïne noemden.
Over terugslaan met kernwapens horen we niet zoveel meer, al kun je het rodelijnenverhaal nooit geheel uitsluiten. Een generaal heeft me toegefluisterd dat de NAVO die kernwapens natuurlijk wel in de gaten houdt. Er wordt gedacht dat ze over de houdbaarheidsdatum heen zijn, waardoor ook de Russen hun inzet te riskant vinden.
VS geeft toestemming, maar levert zelf geen F-16's
De VS maakte een nadrukkelijk onderscheid tussen toestemming voor het trainen van piloten en voor het leveren van toestellen. Het eerste maakte Biden op de G7-topconferentie in Japan vorige week bekend. Dat gebeurde na een telefoontje aan Polen en Nederland. Die waren zelf niet in Japan, maar nemen wel het voortouw om toestellen te leveren.
Biden durft andere landen pas toestemming te geven om F-16's te leveren nu Oekraïne belooft dat het vliegtuig niet gebruikt zal worden voor acties in Rusland. De VS gaat zelf de toestellen ook niet leveren; dat doen Europese bondgenoten. De Britten leveren Storm Shadow-kruisraketten en houden daarmee de VS een beetje uit de wind. Bovendien is de F-16 een 'oudje'. Veel landen hebben met de F-35 al de beschikking over diens opvolger.
Op de achtergrond spelen nog twee factoren een rol. De eerste is dat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken op Biden heeft ingepraat. Blinken heeft Biden ingepeperd eenheid onder de bondgenoten te bewaren. De minister is gevoeliger voor Europese bondgenoten dan de gemiddelde Amerikaanse generaal.
Daarnaast verwachten de Amerikanen dat Recep Tayyip Erdogan de Turkse presidentsverkiezingen gaat winnen. Turkije is onder zijn leiding al jaren een gewaardeerde maar grillige bondgenoot. Erdogan wil veertig F-16's kopen. Misschien dat hij zijn weerstand tegen het NAVO-lidmaatschap van Zweden wil laten varen in ruil voor de vliegtuigen. Wereldpolitiek is vooral een kwestie van deals maken.
F-16 verbindt toekomst Oekraïne aan NAVO
We moeten de F-16's vooral als een investering in de toekomst zien, niet als een onmiddellijke bijdrage aan het gevecht. De toekomst van Oekraïne ligt in handen van de NAVO. De F-16 wordt de ruggengraat van de Oekraïense luchtmacht. Het is mooi meegenomen dat er wereldwijd drieduizend van rondvliegen. Het zal dus niet liggen aan een gebrek aan reserveonderdelen en opknapbeurten. Daarvoor hoef je niet in de wachtrij te staan bij fabrikant Lockheed in de VS.
In de VS kijkt men wel een beetje bezorgd naar de presidentsverkiezingen van november 2024. Als de Republikeinen dan het Witte Huis heroveren, kan dat weleens het einde betekenen van de Amerikaanse vrijgevigheid. De voornaamste Republikeinse kandidaat Donald Trump was tijdens zijn presidentschap ferm voorstander van Europa conflicten zelf te laten oplossen. Daarnaast is hij 'Poetin-vriendelijk' en vooral geobsedeerd door de dreiging van China.
Oekraïne heeft vanuit de VS al bijna 40 miljard euro aan wapensteun ontvangen. De Amerikanen zijn er nu wel een beetje klaar mee. Dat kan voor Biden een reden zijn geweest om de wapens te leveren nu het nog kan. Oekraïne heeft nu trouwens ook de levering van non-combatants op het verlanglijstje staan. Dat is westers grondpersoneel, dat onder meer doelen voor F-16's aanwijst. De zoveelste nieuwe rode lijn.