N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Klimaatprotest Extinction Rebellion demonstreert vanaf deze zaterdag elke dag op de A12 in Den Haag. Het belooft een dagelijkse confrontatie met de politie te worden, waar de beweging ook baat bij kan hebben.
Zodra de waterkanonnen aan komen rijden, verschijnen ook de poncho’s. „You are not alone”, klinkt het, terwijl de voorste klimaatdemonstranten zich door de politie laten natspuiten. Een opblaasbare aarde stuitert rond in de waterstraal.
Duizenden mensen staan zaterdagmiddag op en rond het begin van de A12 in Den Haag. De eis van initiatiefnemer Extinction Rebellion (XR) is net als de zeven eerdere edities dat de overheid een einde maakt aan fossiele subsidies, regelingen die het gebruik van fossiele brandstoffen stimuleren.
Voor het eerst gaat het om een meerdaagse blokkade. XR belooft elke dag om 12.00 uur terug te komen op deze plek, totdat de fossiele subsidies zijn afgeschaft.
Het lijkt een onrealistisch plan, zeker sinds de val van het kabinet. Demissionair minister Rob Jetten (Klimaat, D66) komt op Prinsjesdag met een eigen overzicht van alle fossiele subsidies, die hij naar eigen zeggen „stap voor stap, op een ordentelijke en verstandige manier” wil afbouwen. Aan Jettens opvolgers de taak om te snijden in de eerder geschatte 37,5 miljard euro per jaar, verdeeld over 31 regelingen. Dat kan jaren duren.
Niemand weet hoelang de activisten daadwerkelijk blijven blokkeren. Sommigen zijn er alleen bij voor de eerste dag, anderen houden over een maand nog dagen vrij. Activisten kunnen van tevoren aangeven op welke dagen ze willen meedoen maar zijn ook dan niet verplicht om te komen.
„Ik wil graag terugkomen”, zegt activist Tineke Scholte uit Enkhuizen, „maar ik wil eerst kijken wat vandaag met me doet.” Tinus Peterse, op zijn linkerbeen in watervaste stift arrestatienummer 3634: „Ik ga in ieder geval op zaterdag en zondag, en waarschijnlijk ook op donderdag, maar verder heb ik college.” Meerdere demonstranten spreken de hoop uit dat ze het in elk geval tot Prinsjesdag volhouden.
De meest ervaren XR-leden lijken ook het vaakst te willen blokkeren. Jackie, die net als veel mede-activisten haar achternaam niet wil zeggen, zegt volgende week elke dag op de snelweg te staan. Met een doorweekt shirt loopt ze weg bij de waterkanonnen. „Het ziet er feestelijk uit, maar het kan best heftig zijn.”
Nieuw is ook het aantal demonstranten dat deze zaterdag op het asfalt staat. Ruim een jaar geleden begon het met tientallen activisten, dat werden er al gauw honderden en nu zitten er duizenden, waarvan een deel wil blijven totdat de politie hen wegsleept.
Lees ook: Extinction Rebellion blokkeert niet langer alleen snelwegen, maar voert ook een traditionele lobbyDe marathonblokkade die deze zaterdag begint, is dus groter en duurt langer dan ooit. En toch: in grote lijnen lijkt de actie op de zeven voorgaande keren. Opnieuw is er een orkest, dat deze keer het ‘Dies Irae’ uit het requiem van Mozart speelt. Opnieuw klimmen demonstranten in de lantaarnpalen om er een doek met de tekst „stop fossiele subsidies” tussen te spannen. Opnieuw beantwoorden activisten de politiecommando’s met leuzen als „climate justice now”.
Het viel socioloog Charles Tilly al in de jaren tachtig op dat protestbewegingen moeizaam nieuwe vormen van actie bedenken. Het ‘actierepertoire’, het totale pallet aan protestvormen waar groepen mensen uit kunnen kiezen, is rigide. Demonstranten leren elkaar met elk protest gewoontes aan die ze de volgende keer herhalen.
Zo zijn klimaatblokkades ook bij XR ingebakken. De deelnemers krijgen trainingen: hoe kunnen ze zich het beste laten wegslepen? Hoe moeten ze omgaan met lastige vragen van journalisten? Hoe blijven ze geweldloos, ook als de politie hen hardhandig behandelt?
Als gevolg zijn de demonstranten zichtbaar geroutineerd, nagenoeg professioneel. De ‘vingers’, plaatselijke XR-afdelingen, verzamelden zaterdagochtend elk op eigen plekken in Den Haag en kwamen perfect synchroon bij elkaar op de Utrechtsebaan naast het Malieveld. Onder hen zijn demonstranten met verschillend gekleurde hesjes: groen voor ‘welzijn’, paars voor communicatie met de politie, roze voor de pers en oranje voor eerste hulp. Wie een boodschap verkondigt die indruist tegen die van XR, krijgt te maken met lichtblauwe de-escalatiehesjes.
Normaal is XR juist relatief goed in het bedenken van nieuwe soorten acties, zegt Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit, vooraf aan de telefoon. „Vaak probeerde de afdeling in het Verenigd Koninkrijk nieuwe vormen uit, die overwaaiden naar Nederland.”
De herhaling kan ook een risico zijn: wie steeds hetzelfde doet, dreigt de aandacht te verliezen. Toch heeft XR er dit geval baat bij, denkt Van Stekelenburg. „Dat komt ten eerste doordat ze zijn gegroeid. Als het steeds bij twintig demonstranten was gebleven, was het niet succesvol geweest. Daarnaast is dit een ongelooflijk symbolische plek, tussen de Tweede Kamer en het ministerie van Economische Zaken. Dat helpt de beweging haar verhaal te vertellen.”
Luister ook: Wegblokkade voor het klimaat: hoever reikt het demonstratierecht?Vanaf de A12, onder het gebouw van werkgeverskoepel VNO-NCW door, komt een colonne ME-wagens aangereden. Bumper tegen bumper vormen ze een muur die langzaam tussen de demonstranten door rijdt, om zo de blijvers af te scheiden van de mensen die het niet tot een confrontatie met de politie willen laten komen. „Wie geen plaats maakt, wordt aangehouden”, klinkt het. Een groep gaat tegen de motorkap van de voorste wagen leunen.
Dat de demonstranten massaal worden opgepakt, komt XR volgens Van Stekelenburg niet alleen maar slecht uit. „Mensen sluiten zich aan uit verontwaardiging over hoe de autoriteiten de beweging behandelen.” De aanhoudingen in januari en recente taakstraffen voor opruiing deden daar nog een schep bovenop.
Michiel Vermeij, woordvoerder van de Goudse XR-tak, beaamt dat. „Ik begrijp niet waarom Jan van Zanen (de Haagse burgemeester, red.) dat niet doorheeft. Hij speelt ons in de kaart.”