Maaltijdbezorger Lino brak zijn knie. Wie gaat hem nu helpen?

Hij zit op een bankje bij de achteringang van Via, een hostel tussen de kantoren en parkeerterreinen in Diemen. Zijn linkerbeen ligt op een stoel voor hem – van boven zijn knie tot zijn enkel ingezwachteld in donkerblauw verband.

Maaltijdbezorger Leonardos Theodorakis (41) vraagt de verslaggevers of ze zijn bidon willen vullen met water: dan hoeft hij zich niet op zijn krukken naar binnen te hijsen. Sinds twee maanden beperkt het leven van de Griek zich tot een kamer met vier stapelbedden en een gedeelde douche waar hij niet in durft, uit angst om uit te glijden. Om de dag strompelt hij naar de dichtstbijzijnde winkel, een kilometer verderop, voor een paar boodschappen en een pakje shag.

Twee maanden eerder, op zaterdag 5 maart, reed Leonardos – Lino voor vrienden – rond half acht ’s avonds op een oranje elektrische fiets van Thuisbezorgd door de Haarlemmerstraat in Amsterdam. In zijn oranje warmhoudtas zat de maaltijd die hij net bij een restaurant om de hoek in ontvangst had genomen.

Fiets en tas had hij die middag opgehaald bij ‘de hub’, de Thuisbezorgd-loods in Amsterdam-West, waar honderden elektrische leenfietsen staan en die als vertrek- en eindpunt dient voor de koeriers. Hij voelde zich goed. De restaurants waren na corona eindelijk open, hij kon snel weer als kok aan de slag. Of als podiumbouwer. Of allebei.

En toen hoorde hij heel hard ‘beng’. Het was alsof iemand met een hamer op zijn fiets ramde. Het volgende moment lag Leonardos Theodorakis op het asfalt van de drukke winkelstraat, zijn been dubbelgevouwen onder hem. Naast hem lagen zijn fiets en zijn zadel, dat vlak boven het frame was afgebroken – kaarsrecht, alsof met een ijzerzaag de stalen zadelpen was doorgezaagd.

Lino had maar half in de gaten dat omstanders 112 belden en hem naar de stoep tilden. Een hulpverlener gaf hem vervolgens morfine tegen de pijn en belde een ambulance. Toen Lino weer bij zinnen was, vroeg hij een toevallig passerende collega om Thuisbezorgd te informeren over zijn ongeluk. Hij gaf hem zijn telefoon, zodat die de kapotte fiets kon fotograferen, als bewijs dat hem niets te verwijten viel.

Twee maanden later zit het been van de Griekse maaltijdbezorger nog steeds in een noodverband, in afwachting van een operatie. Lino heeft zijn knie en scheenbeen op meerdere plekken gebroken, maar hij heeft geen huis en geen geld om te kunnen revalideren. Noodgedwongen slaapt hij in het hostel waar hij eind vorig jaar vanuit een huurwoning in Tilburg naartoe verhuisde.

Ze moeten me helpen, maar dat vinden ze te duur of te ingewikkeld

Bijna dagelijks mailt, belt en appt Lino met de dokter, met hulporganisatie FairWork (een ngo voor uitgebuite arbeidsmigranten), maar vooral: met Thuisbezorgd en Randstad, formeel zijn werkgever. Hij is ziek gemeld en moet rondkomen van 280 euro per week: 70 procent van zijn laatstverdiende bezorgersloon. Het is nauwelijks genoeg om het hostel te betalen, laat staan eten, medicijnen en de nog openstaande rekening van de ambulance. Ten tijde van het ongeluk had hij geen zorgverzekering.

Van zijn contactpersonen bij Thuisbezorgd en Randstad hoort hij dat ze met zijn situatie in hun maag zitten. Op persoonlijke zeggen ze met hem mee te voelen, dat hij de gemeente om hulp moet vragen, en dat ze wel een bijdrage willen leveren om de kosten van het hostel te betalen.

Maar echt helpen doen ze niet. Randstad wijst naar Thuisbezorgd en vice versa, ook al zijn beide bedrijven aansprakelijk (en verzekerd) voor arbeidsongevallen zoals dat van Lino. Tegenover NRC willen beide bedrijven niet inhoudelijk ingaan op vragen over de situatie van de Griek.

„Ze moeten me helpen, maar dat vinden ze te duur of te ingewikkeld”, zegt Lino, terwijl hij de app-gesprekken met medewerkers van Randstad en Thuisbezorgd laat zien. „Ik app en bel elke dag voor een oplossing en hoor dan dat ik word teruggebeld”, zegt hij. „Maar ze bellen nooit terug.”

In Nederland rijden zo’n 40.000 maaltijdbezorgers rond, vooral studenten en arbeidsmigranten. Marktleider Thuisbezorgd heeft duizenden maaltijdbezorgers als Leonardos Theodorakis in dienst, de meeste via een payroll-contract van uitzendbureau Randstad. Door die constructie hebben de bezorgers minder rechten dan werknemers in vaste dienst. De riders van Thuisbezorgd bouwen volgens vakbond FNV bijvoorbeeld geen pensioen op, en als zij zich ziek melden krijgen ze maar 70 procent van hun laatstverdiende loon.

Thuisbezorgd-topman Jitse Groen zet zich in interviews en op sociale media graag af tegen concurrenten als UberEats en Deliveroo, die maaltijden laten bezorgen door rondfietsende zelfstandigen. Deze fiets-zzp’ers krijgen per bezorging betaald en ontvangen helemaal niets als ze ziek zijn.

Thuisbezorgd ziet zichzelf dan ook als een positieve uitzondering in de harde wereld van maaltijd- en boodschappenbezorging. Vorig jaar nog hield Groen in een ingezonden brief in The Financial Times zijn concurrenten verantwoordelijk voor „de slechtste arbeidsomstandigheden in Europa in honderd jaar”, omdat zij rechterlijke uitspraken naast zich neerleggen die hen verplichten bezorgers in dienst te nemen.

Desondanks groeit ook bij Thuisbezorgd de onvrede over de werkomstandigheden van bezorgers. NRC sprak de afgelopen dagen met een handvol vakbondsmensen, twee experts op het gebied van platformwerk en acht fietskoeriers van Thuisbezorgd uit Eindhoven, Groningen en Amsterdam. Alle bezorgers hebben gehoord over het ongeluk van hun collega Lino. Dit geval staat niet op zichzelf, zeggen zij.

Radical Riders, een actiegroep die opkomt voor maaltijdbezorgers, demonstreerde vrijdag bij het hoofdkantoor van Thuisbezorgd. De actievoerders boden daar een petitie aan. Zij willen een hoger uurloon (minimaal 14 euro per uur voor bezorgers boven de 18 jaar – nu is dat maximaal 13 euro), meer inkomenszekerheid, aandacht voor onveilige werksituaties én een oplossing voor Lino, die ook bij de demonstratie was.

Zijn lot toont volgens Radical Riders aan dat „snellere procedures” nodig zijn om bezorgers die een ongeluk hebben gehad financieel te steunen. Het aantal ongelukken is onbekend, zelfs bij de gemeente Amsterdam. In die stad zijn verreweg de meeste maaltijdbezorgers actief, en de verkeersoverlast door bezorgers is er sterk toegenomen.

De medewerkers van Thuisbezorgd rijden op „e-bikes van 2.000 euro per stuk die dagelijks door een fietsenmaker worden gerepareerd”, twitterde Groen eerder dit jaar, na kritiek op de kwaliteit van de fietsen. Maar de bezorgers die NRC sprak, voelen zich vaak onveilig op hun fiets, vooral bij slecht weer. De remmen van de Thuisbezorgd-e-bikes werken niet, of de fiets „slaat vanuit stilstand ineens op hol”, stellen twee bezorgers. Vrijwel allemaal zeggen ze dat managers hen onder druk zetten om bij sneeuw of storm – als fietsen riskant kan zijn, en er veel eten wordt besteld – de weg op te gaan.

Ze willen hun zorgen niet met naam en toenaam in de krant toelichten, uit angst voor repercussies. In het recent bijgewerkte ‘handboek voor bezorgers’ van Thuisbezorgd staat dat contact met de pers verboden is. Thuisbezorgd dreigt met boetes, schorsing en ontslag op staande voet als bezorgers met journalisten praten.

Leonardos Theodorakis is daar niet bang voor, vertelt hij op het bankje bij hotel Via, terwijl om hem heen toeristen een plekje in de lentezon zoeken. Zijn gebroken knie en scheenbeen gaan voor. Om de boel te stabiliseren en zijn been goed te laten helen, moeten twee stalen plaatjes in zijn knie worden gezet. Daarna moet hij minstens zes weken met zijn been omhoog liggen.

De roep om betere arbeidsvoorwaarden voor bezorgers komt voor Thuisbezorgd op een lastig moment. Jitse Groen, tevens topman van moederbedrijf Just Eat Takeaway (JET), staat onder grote druk van aandeelhouders. Die verwijten hem dat hij het bedrijf te snel heeft laten groeien. Op een omzet van 5,3 miljard euro verloor JET vorig jaar 1 miljard euro. Het tweede maaltijdbezorgplatform ter wereld, na het Chinese Meituan, raakte de afgelopen twee jaar bijna 80 procent van zijn beurswaarde kwijt.

Maaltijdbezorging is een bedrijfstak waarin moeilijk geld te verdienen is. De kosten zijn hoog, er is veel concurrentie en klanten zijn gewend geraakt aan lage prijzen. Om de concurrentie voor te zijn, heeft Groen zijn bedrijf de afgelopen twintig jaar snel uitgebreid. JET heeft wereldwijd ruim een half miljoen fietskoeriers aan het werk.

In Nederland is Thuisbezorgd de absolute marktleider en wél winstgevend. Toch merken ervaren bezorgers dat het bedrijf op zoek naar kostenbesparingen de druk opvoert. Routes worden anders ingedeeld, en bezorgers zeggen minder uren te krijgen. De bonus van 1 euro per bestelling in de avonduren is onlangs geschrapt. Waar bezorgers diensten of orders onderling konden ruilen, is die flexibiliteit nu verdwenen.

Sjerp van Wouden, zegsman van Radical Riders, zegt dat Groen de financiële problemen van zijn bedrijf afwentelt op de bezorgers. „Voorbeelden te over: je moet tijdens je werk je eigen telefoon gebruiken, maar als die stuk gaat, moet je dat zelf betalen. Wie ziek wordt, krijgt problemen. Als je valt, zoals Lino, is dat je eigen probleem.”

Bezorgers beamen dit en vertellen over de grote afstand tussen fietsers en bedrijfstop. Ze missen een ‘teamgevoel’ – ook omdat ze alleen via chatprogramma Discord contact hebben met leidinggevenden. Van de acht bezorgers die NRC sprak, is er slechts één ooit op het hoofdkantoor in Amsterdam geweest – „om eten te bezorgen”. Dat het voltallige kantoorpersoneel en management van JET onlangs voor miljoenen euro’s op een geheel verzorgde en betaalde vierdaagse skitrip naar het Zwitserse Arosa is gegaan, onderstreept volgens hen de ongelijkheid.

„Bezorgers denken: waarom zou ik voorzichtig omgaan met de spullen van Thuisbezorgd als zij slecht met mij omgaan?”, zegt Van Wouden „En dus knallen ze met hun oranje fietsen elke keer zó de stoep op.”

De situatie van Leonardos Theodorakis is volgens deskundigen die NRC sprak een pijnlijk voorbeeld van de amerikanisering van de Nederlandse arbeidsverhoudingen, waarbij werkgevers via allerlei constructies risico’s afwentelen op hun personeel.

De tussenkomst van uitzendbureaus of payrollbedrijven lost dit niet op, zegt Martijn Arets – onderzoeker van de platform-economie. „In de situatie dat mensen via een platform en een app worden aangestuurd, kun je je afvragen of een uitzendbureau zijn zorgplicht ooit kan uitvoeren.”

Letseladvocaat Friso Brugman, die via FairWork het dossier van Theodorakis onder zijn hoede kreeg en direct de werkgever aansprakelijk heeft gesteld voor diens schade, zegt dat de financiële druk op bedrijven – gecombineerd met de halfslachtige houding van de Nederlandse overheid – misstanden en onverschilligheid in de hand werkt. „De zaak van Lino is eenvoudig, maar hij heeft snel hulp nodig. Randstad en Thuisbezorgd hoeven niet te wachten op het papierwerk van hun verzekeraar. Ze kunnen hem zo een voorschot geven om de meeste dringende zaken te regelen, zoals huisvesting en medicijnen.”

Het was tot zijn ongeluk nooit bij Leonardos Theodorakis opgekomen dat hij ooit als voorbeeld van de achteruitgang van de werknemersrechten in Nederland zou dienen. Hij volgde zijn hart, toen hij tien jaar geleden zijn toenmalige vriendin achternaging naar Nederland.

De relatie ging uit en hij bleef plakken in West-Europa, waar hij werkte als kok en als podiumbouwer. Dat wil hij weer gaan doen, als hij zijn knie weer heeft leren buigen. Tot die tijd is het doorbijten. Om geld te besparen, heeft hij zich donderdag gemeld bij een daklozenopvang in Amsterdam-Centrum. Slapen is er gratis en als de opvang overdag gesloten is, strompelt hij naar een bankje in de buurt.

„Ze hopen dat ik terug ga naar Griekenland, dat het probleem Lino vanzelf verdwijnt”, zegt Theodorakis. „Maar ik ga niet weg. Thuisbezorgd heeft dit veroorzaakt. Zij moeten het ook oplossen.”

Reageren op dit verhaal? Mail naar onderzoek@nrc.nl.