DUBAI, Verenigde Arabische Emiraten (AP) – De Iraanse opperste leider Ayatollah Ali Khamenei heeft maandag publiekelijk gereageerd op de grootste protesten in Iran in jaren. Hij doorbrak een wekenlang stilzwijgen en veroordeelde wat hij “rellen” noemde en beschuldigde de Verenigde Staten en Israël van het plannen van de protesten.
Lees ook: dossier Iran
De onrust, veroorzaakt door de dood van een jonge vrouw in hechtenis van de Iraanse zedenpolitie, laait voor de derde week in het hele land op, ondanks pogingen van de regering om hard op te treden.
Maandag sloot Iran zijn belangrijkste technologie-universiteit na een urenlange impasse tussen studenten en de politie, waardoor de prestigieuze instelling het laatste brandpunt van protesten werd en honderden jongeren werden gearresteerd.
In een toespraak tot een groep politiestudenten in Teheran zei Khamenei dat hij “diep getroffen” was door de dood van de 22-jarige Mahsa Amini in hechtenis en noemde hij het een “tragisch incident”. Hij bestempelde de protesten echter als een buitenlands complot om Iran te destabiliseren, in navolging van eerdere opmerkingen van de autoriteiten.
“Deze rellen waren gepland,” zei hij. “Deze rellen en onzekerheden zijn ontworpen door Amerika en het Zionistische regime, en hun medewerkers.”
Ondertussen kondigde de Sharif Universiteit voor Technologie in Teheran aan dat alleen doctoraalstudenten tot nader order op de campus zouden worden toegelaten na uren van onrust zondag, toen getuigen zeiden dat antiregeringsbetogers slaags raakten met pro-establishment studenten.
Studenten vastgehouden
De getuigen, die op voorwaarde van anonimiteit spraken uit angst voor represailles, zeiden dat de politie honderden studenten op de campus vasthield en traangas afvuurde om de demonstraties uiteen te drijven. De studentenvereniging zei dat agenten in burger de school van alle kanten omsingelden toen de protesten de campus na het vallen van de avond overspoelden en minstens 300 studenten vasthielden.
Agenten in burger sloegen een professor en verschillende universiteitsmedewerkers, voegde de vereniging eraan toe.
Het staatsagentschap IRNA probeerde de gewelddadige confrontatie te bagatelliseren door te melden dat een “protestbijeenkomst” plaatsvond zonder slachtoffers te maken. Maar het zei ook dat de politie 30 studenten vrijliet en erkende dat velen per ongeluk in het nauw waren gedreven toen ze naar huis wilden gaan.
Het optreden leidde maandag tot reacties in binnen- en buitenland.
“Stel dat we slaan en arresteren, is dit dan de oplossing?” vroeg een columnist zich af in het dagblad Jomhouri Eslami, een hard-line Iraanse krant. “Is dit productief?”
De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock veroordeelde het “brute geweld van het regime” op de Sharif Universiteit als “een uiting van pure angst voor de kracht van onderwijs en vrijheid.”
“De moed van de Iraniërs is ongelooflijk,” zei ze.
‘Dood aan de dictator’
De laatste Iraanse protestbeweging, die tot de meest wijdverspreide onrust van het land in jaren heeft geleid, ontstond als reactie op de dood van Amini na haar arrestatie omdat ze de strikte islamitische kledingvoorschriften van het land zou hebben overtreden. Sindsdien is het uitgegroeid tot een openlijke uitdaging aan het Iraanse leiderschap, met vrouwen die hun door de staat voorgeschreven hoofddoeken verbranden en gezangen als “Dood aan de dictator” die na zonsondergang uit de straten en van balkons schallen.
De demonstraties hebben een diepe bron van grieven in Iran aangeboord, waaronder de sociale beperkingen van het land, de politieke onderdrukking en de kwakkelende economie die door Amerikaanse sancties wordt verstikt. De onrust duurt voort in Teheran en verafgelegen provincies, ook al hebben de autoriteiten de internettoegang verstoord en de sociale media geblokkeerd.
De protesten hebben zich ook verspreid over het Midden-Oosten en naar Europa en Noord-Amerika. Duizenden stroomden de straten van Los Angeles in om hun solidariteit te betuigen. De politie raakte slaags met demonstranten buiten de Iraanse ambassades in Londen en Athene. Menigten scandeerden “Vrouw! Leven! Vrijheid!” in Parijs.
In zijn opmerkingen op maandag veroordeelde Khamenei taferelen van demonstranten die hun hijabs afscheurden en moskeeën, banken en politieauto’s in brand staken als “acties die niet normaal zijn, die onnatuurlijk zijn”. Hij waarschuwde dat “zij die onrust zaaien om de Islamitische Republiek te saboteren, harde vervolging en bestraffing verdienen.”
Veiligheidstroepen hebben gereageerd met traangas, rubber kogels en in sommige gevallen met scherp geschoten, volgens rechtenorganisaties en breed gedeelde beelden, hoewel de omvang van het optreden onduidelijk blijft.
De Iraanse staatstelevisie heeft gemeld dat het dodental van gewelddadige botsingen tussen demonstranten en veiligheidsagenten tot 41 kan oplopen. Amnesty International uit Londen zegt 52 slachtoffers te hebben geïdentificeerd.
Een onnoemelijk aantal mensen is gearresteerd; lokale functionarissen melden ten minste 1.500 arrestaties. Veiligheidstroepen hebben artiesten opgepakt die hun steun hebben betuigd aan de protesten en tientallen journalisten. Zondag nog arresteerden de autoriteiten Alborz Nezami, een verslaggever van een economische krant in Teheran.
Opgepakte buitenlanders
Volgens het Iraanse ministerie van inlichtingen zijn negen buitenlanders aangehouden in verband met de protesten. Een 30-jarige Italiaanse reizigster genaamd Alessia Piperno belde zondag haar ouders dat ze was gearresteerd, vertelde haar vader Alberto Piperno aan het Italiaanse persbureau ANSA.
“We zijn erg bezorgd,” zei hij. “De situatie is niet goed.”
De meeste demonstranten lijken volgens getuigen jonger te zijn dan 25 jaar – Iraniërs die zijn opgegroeid met weinig anders dan wereldwijde isolatie en strenge westerse sancties in verband met het nucleaire programma van Iran. De gesprekken om het baanbrekende nucleaire akkoord van 2015 nieuw leven in te blazen zijn al maanden vastgelopen en voeden de ontevredenheid nu de Iraanse munt in waarde daalt en de prijzen stijgen.
Shahindokht Kharazmi, een leraar aan een universiteit in Teheran, zegt dat de nieuwe generatie onvoorspelbare manieren heeft bedacht om de autoriteiten te trotseren.
“De (jonge demonstranten) hebben de strategie geleerd van videospelletjes en spelen om te winnen,” zei Kharazmi tegen de hervormingsgezinde krant Etemad. “Er bestaat niet zoiets als een nederlaag voor hen.”
Toen het nieuwe academische jaar deze week begon, verzamelden studenten aan universiteiten in grote steden in heel Iran zich uit protest, volgens video’s die op grote schaal werden gedeeld op sociale media.
1999
De uitbarsting van studentenwoede baart de Islamitische Republiek minstens sinds 1999 zorgen, toen veiligheidstroepen en aanhangers van hard-line geestelijken studenten aanvielen die protesteerden tegen mediabeperkingen. Die golf van studentenprotesten onder de voormalige hervormingsgezinde president Mohammad Khatami leidde tot de ergste straatgevechten sinds de Islamitische Revolutie van 1979.
“Noem het geen protest, het is nu een revolutie”, riepen studenten op de Shahid Beheshti Universiteit in Teheran, terwijl vrouwen hun hijabs in brand staken.
“Studenten zijn wakker, ze haten het leiderschap!” schreeuwde de menigte op de universiteit van Mazandaran in het noorden van het land.
De oproerpolitie patrouilleert op motoren door de straten bij de universiteiten.