Het woord van de man is nu minder waard

In oktober is het vijf jaar geleden dat de wereld werd opgeschrikt door de schandalige waarheid over Harvey Weinstein – het begin van #MeToo. Sindsdien bereiken aan #MeToo-gelinkte verhalen maandelijks, zo niet wekelijks het nieuws. In Nederland valt de meest recente ophef televisiepersoonlijkheid Johan Derksen ten deel, in Amerika gaat het om acteur Johnny Depp. In beide gevallen staat een voorheen onaantastbaar geachte man centraal, rijk en beroemd, die zich moet zien te verhouden tot beschuldigingen van seksueel overschrijdend gedrag. In het geval van Derksen gaat het om een zelf naar voren gebrachte verkrachting-door-middel-van-kaars, zo’n vijftig jaar geleden. Het geval van Depp betreft zijn vermeende fysieke en geestelijke mishandeling van zijn ex-vrouw Amber Heard, met wie hij tussen 2015 en 2017 getrouwd was.

Beide casussen vormen twee wezenlijk verschillende variaties op hetzelfde thema: het verminderde belang van het woord van de man. De een (Derksen) heeft de macht verloren groteske uitspraken goed te praten. De ander (Depp) is een ander soort macht kwijtgeraakt: hij moet van meet af aan strijden tegen wantrouwen vanwege wie hij is (als beroemde man). En dat is wat mij betreft precies níet waar de #MeToo-beweging voor staat.

Allereerst Derksen, die natuurlijk eerder in opspraak raakte, onder meer met uitspraken over Kamerlid Sylvana Simons (een „juffrouwtje” dat „trots als een aap door het land rent”), maar wist elke keer de mediastorm te boven te komen. Sterker nog, hij kon steevast rekenen op veel medestanders, die in hun verdediging steevast leunden op het sentiment dat „de woke cultuur” wel erg „was doorgeslagen”.

Maar bij de kaars-affaire bleef het stil. Zelfs rechtse politici als Richard de Mos, Annabel Nanninga en Martin Bosma, die bij eerdere Derksen-relletjes vaak de kant van de presentator kozen, schoten hem ditmaal niet te hulp, zo signaleerde Thijs Broer terecht in Vrij Nederland. Sterker nog, populistische twitteraars als Robert Jensen (hij noemde Derksen een „WAARDELOZE vent!”) en Erik de Vlieger („#Derksen is over en uit”) keerden zich tegen de presentator.

Onder grote maatschappelijke druk stapte Derksen op bij Vandaag Inside. Theaters annuleerden zijn aankomende optredens, zijn radioprogramma’s bij diverse regionale omroepen werden stopgezet. Inmiddels is de terugkeer van het programma aangekondigd, maar dat neemt niet weg dat de les duidelijk is geweest: het is niet aan de vermeende dader om zijn daden weg te zetten als ‘jeugdzonde’. Die tijden zijn echt voorbij.

Door naar Depp. Dagelijks kijken miljoenen mensen gebiologeerd naar de live uitgezonden rechtszaak tussen Depp (aanklager) en Heard (verdachte). De aanleiding van de rechtszaak: een opiniestuk dat Heard in december 2018, tijdens het verhitte eerste jaar van de #MeToo-beweging, publiceerde in The Washington Post. Ze stelde slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Hoewel ze Depps naam niet noemde, kenden meer lezers het celebritykoppel wel dan niet.

‘Het misbruik-ding, daar moeten we iets mee. Maar waarom heb je dat dan aan de wereld verteld?’

Ze zei te weten dat ze met haar ontboezeming veel woede zou opwekken. „Zie een machtige man als een Titanic-achtig schip. Dat schip is een gigantische onderneming. Als het tegen een ijsschots op botst, zijn er aan boord veel mensen die wanhopig de gaten dichten – niet omdat ze geloven in het schip, niet omdat ze erom geven, maar omdat hun lot is verbonden met de onderneming.” Voor zich uitsprekende vrouwen gold volgens Heard de straf van ‘culturele toorn’.

Sinds dat opiniestuk staan de tabloids vol negatieve verhalen over Depps exorbitante levensstijl, is zijn marktwaarde in Hollywood gekelderd, en is hij naar eigen zeggen tientallen miljoenen dollar misgelopen. In 2019 klaagde hij zijn ex aan voor 50 miljoen dollar, omdat niet hij maar zij de misbruiker in de relatie zou zijn geweest. Zij klaagde hem op haar beurt aan, voor 100 miljoen dollar, omdat Depps advocaten haar zouden hebben belasterd door haar claims ‘fake’ en ‘een sexual violence hoax’ te noemen.

De verwijten vliegen over en weer. Hij zou een alcoholist zijn, een drugsverslaafde, een driftkop. Zij zou een manipulatieve en soms gewelddadige profiteur zijn.

Zoals het me in de Derksen-affaire niet om de vermeende actie met de kaars te doen is, gaat het me in de zaak-Depp niet over de precieze geweldplegingen, zelfs niet over de schuldvraag (op 19 mei zal de uitspraak volgen). Het gaat mij om wat de zaken ons vertellen over de maatschappelijke stand van zaken. Er circuleert een veelzeggend geluidsfragment van een gesprek tussen Heard en Depp, dat als bewijsstuk in de zaak heeft gediend (voor de advocaten van Depp). In dat gesprek, uit de zomer van 2016, stelt hij voor een gezamenlijk persbericht te schrijven, dat ze het huwelijk in alle privacy willen afsluiten, om te ontsnappen aan de „misselijkmakende haatstorm” die de media ervan hebben gemaakt.

„Ik verlies dan al mijn geloofwaardigheid”, is Heards nuchtere commentaar, verwijzend naar haar coming out als slachtoffer van huiselijk geweld.

„Het misbruik-ding, daar moeten we iets mee. Maar waarom heb je dat dan aan de wereld verteld?”

„Jij hebt me daartoe gedwongen.”

Flauwekul, vindt hij.

En dan de cruciale passage, bij monde van Heard: „Denk jij dat het een eerlijk gevecht zal worden? Kijk maar wat de rechter en de jury daarvan denkt. Vertel de wereld, Johnny. Vertel ze ‘ik, Johnny Depp, ben het slachtoffer van huiselijk geweld’. Kijk maar hoeveel mensen je geloven of je kant kiezen.”

Een paar zinnen, die een cruciale maatschappelijke verschuiving laten zien; Heard claimt als vrouw per definitie de tijdgeest aan haar zijde te hebben. Een tijdgeest die de nadruk op het geloven van vrouwen legt, believe the women. Die nadruk is het gevolg van een gerechtvaardigde historische correctie op de voorgaande decennia of zelfs eeuwen waarin, als het ging om zaken van grensoverschrijdend gedrag, het verhaal van de man hoger werd ingeschat dan dat van de vrouw. De man werd gezien als geloofwaardiger en rationeler, en klachten van vrouwen werden dikwijls terzijde geschoven als ‘overdreven’ of ‘hysterisch’.

Maar die dynamiek is nu zozeer veranderd dat Heard in gesprek met Depp kon stellen dat believe the women in de moderne praktijk van alledag, in the court of public opinion, neerkomt op mistrust the men. Zo makkelijk kan een historische correctie met een legitiem emancipatoir doel (de stem van de vrouw net zo veel kracht te geven als die van de man) een anti-emancipatoir bijeffect hebben, namelijk dat de vrouw de man kan bedreigen door te stellen: je kunt beter zwijgen, want jouw stem weegt minder zwaar dan de mijne. Wat Amber Heard eigenlijk zei: wie is nú de Titanic?

Als gezegd: de zaken Derksen en Depp lijken slechts oppervlakkig op elkaar. Het zijn variaties op hetzelfde thema; de veranderde status van het woord (het verweer) van de man. In het geval van Derksen valt de veranderde communis opinio op; niemand schoot hem te hulp. Maar de zaak-Depp legt een belangrijk en potentieel schadelijk bijeffect van de #MeToo-erfenis bloot: als slechts het woord van het ene ‘kamp’ bij voorbaat wordt geloofd, leidt dit niet tot verdere gelijkwaardigheid, maar tot een nieuwe beknotting. Onbelangrijke restschade, kun je zeggen. Maar nu de #MeToo-beweging na vijf jaar in een nieuwe fase is beland, en de status quo definitief veranderd lijkt, is het des noodzakelijker stil te staan bij deze restschade, voor er ressentiment ontstaat bij de mensen van wie het woord minder waard geworden is.