De Speld zorgt online al vijftien jaar voor scherpe satire, en duikt nu ook het theater in. Met een voorstelling over de toekomst. 'We hebben het onszelf vreselijk moeilijk gemaakt.'
Dit artikel is afkomstig uit Het Parool. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.
Bezoekers krijgen volgens De Speld 'de meest betrouwbare voorstelling ooit' voorgeschoteld. Daar zit de knipoog in die het platform eigen is, maar het blijkt ook een verwijzing naar GPT-3. Dit geavanceerde computeralgoritme schreef mee aan de teksten en is op het podium de baas over vier acteurs: Anne Lamsvelt, Xander van Vledder, Alex Hendrickx en Linde van den Heuvel.
In opdracht van GPT-3 spelen zij vrolijke sketches en liedjes over een kafkaëske toekomst, waarin mannelijk zaad bijvoorbeeld overbodig wordt en de mens eindigt als grondstof voor paperclips. Jochem van den Berg, medeoprichter en hoofdredacteur van De Speld, maakte de voorstelling met regisseur Leopold Witte.
Had u direct een beeld hoe een theatervoorstelling van De Speld eruit zou kunnen zien?
Witte: "Nee en dat trok me er juist zo in aan. Om dat samen te ontdekken. Ik vond het heel leuk om met Jochem en De Speld te werken, mensen die normaal niet in het theater te vinden zijn. Ik ben vaak erg gecharmeerd van hun berichten en het was een mooie uitdaging om die twee werelden te verbinden. Bezoekers krijgen niet wat ze van De Speld verwachten, maar qua humor en taal is het wel 'Speldiaans'."
Van den Berg: "We besloten al in een vroeg stadium dat we de vorm van De Speld niet letterlijk gingen kopiëren. Dan krijg je een soort Achtuurjournaal met Speld-berichten en misschien een breaking news-lijntje. Dat vond ik voorspelbaar en niet zo spannend. Ik wilde iets maken in de geest van De Speld, niet naar de letter."
Hoe zou u die geest omschrijven?
Van den Berg: "Een kritische, ontregelende geest over de wereld van nu en, in dit geval, ook die van morgen."
Witte: "De Speld heeft een satirisch boek geschreven over de toekomst. We besloten na het eerste gesprek al om daarop verder te gaan. Dat bleek niet gemakkelijk, want satire maak je doorgaans over een gedeelde werkelijkheid die iedereen kent. In een toekomstverhaal moet je eerst die nieuwe wereld creëren voor je er commentaar op kunt leveren."
Van den Berg: "Het is veel eenvoudiger om satire te maken over wat vandaag speelt. We hebben het onszelf vreselijk moeilijk gemaakt."
Het is een vrolijke voorstelling, maar de onderliggende ideeën zijn vrij duister. U lijkt niet erg optimistisch over de toekomst?
Witte: "Toch zei Jochem direct: 'We gaan het over de toekomst hebben, maar het wordt géén dystopie'. We wilden voorkomen dat mensen down de zaal uitlopen."
Van den Berg: "Ik weet niet of dat helemaal is gelukt, hahaha. Ik heb de bekende voorbeelden bekeken: Brave New World, 1984, A Clockwork Orange. Daar wilden we een spel mee spelen, een twist geven aan het sciencefictiongenre. Dat zit er als metalaag in, maar het is niet direct een utopie geworden. Wel een heel vrolijke voorstelling inderdaad."
Er is een belangrijke rol weggelegd voor het 'Ministerie van Zekerheid', dat mensen wil verplichten om te doen waar ze volgens algoritmes het best bij gedijen.
Van den Berg: "Dat is een uitvergroting van het idee dat hoe onzekerder de wereld wordt, hoe meer mensen naar zekerheid zoeken. Wij hebben het hier in handen van de overheid gelegd. Of dat een goed plan is, valt te betwijfelen."
Witte: "Het Ministerie begon als sketch, maar ik voelde al snel dat het de rode draad moest worden. Ik had behoefte aan een verhaaltje waar je de diverse scènes mee kan vervlechten. Dat voegt emotionaliteit toe. Wat ik er ook sterk aan vind is dat die zekerheid waar mensen naar zoeken gekoppeld wordt aan hun economisch nut. Los daarvan lijken we steeds meer overbodig te worden in onze samenleving."
Een terugkerend thema is het ontwijken van verantwoordelijkheid.
Witte: "Als je een voorstelling maakt over de toekomst, gaat het ook altijd over het heden. Je probeert verder te fantaseren. We besteden menselijke verantwoordelijkheid steeds vaker uit aan systemen en technologie. Omdat het kan. En ministers antwoorden op elke vraag: 'Daar gaan wij niet over'."
Van den Berg: "Dat hebben we ook met de show zelf geprobeerd. De Speld en de acteurs zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud, want het algoritme GPT-3 bepaalt wat er gebeurt. Daar zit wel een boodschap of opdracht in voor de mens. Om na te denken over de koers die we varen. Op een positieve manier overigens, want het is immers een heel vrolijke voorstelling.
De Speld Theater is van 25 t/m 29 mei te zien in het DeLaMar Theater en gaat daarna – t/m 23 juni – het land in.