Fiscusbaas Weekers, die het fraudebeleid strenger maakte, wijst nu vooral naar anderen

Hij was de hoogste baas van de Belastingdienst; 25 tot 30 duizend ambtenaren voerden zijn besluiten uit. En onder zijn leiding kwam er een strengere fraudebestrijding, die ook goedwillende burgers raakte. Maar als Frans Weekers donderdag tegenover de parlementaire enquêtecommissie zit die het fraudebeleid en de dienstverlening door de overheid onderzoekt, wijst hij vooral naar anderen.

Zo heeft de VVD’er, die tussen 2010 en 2014 staatssecretaris van Financiën was in de eerste twee kabinetten-Rutte, het veel over de tekortkomingen van zijn ambtenarenapparaat. Problemen van de werkvloer kwamen niet op zijn bureau terecht. Ze drongen niet door tot de ambtelijke top of werden verbloemd.

De media en Tweede Kamer hadden alleen maar oog voor fraudebestrijding, vond Weekers. In debatten wilden Kamerleden geen enkele nuance horen over mogelijk negatieve gevolgen van fraudebestrijding voor goedwillende burgers.

En om alle problemen rond toeslagen écht te verhelpen, had Weekers te weinig invloed, zei hij. Hij was verantwoordelijk voor de uitvoering door de Belastingdienst. Maar de inhoudelijke beslismacht lag bij de ministers van Volksgezondheid (zorgtoeslag), Binnenlandse Zaken (huurtoeslag) en Sociale Zaken (kindgebonden budget en kinderopvangtoeslag). „De staatssecretaris van Financiën”, zegt Weekers, „is een deerniswekkend bewindspersoon die het maar heeft uit te voeren.”

Het beeld dat Weekers schetst, staat haaks op wat een ambtenaar van de Belastingdienst woensdag tegen de enquêtecommissie vertelde.

Dennis Blansjaar, die zich bezighield met handhaving en fraude, verklaarde dat Weekers door zijn ambtenaren in stevige bewoordingen was gewaarschuwd tegen het te streng straffen van ouders die geen eigen bijdrage hadden betaald aan hun gastouderbureau. Het plan was dat zij hun volledige kinderopvangtoeslag moesten terugbetalen, in plaats van de veel lagere eigen bijdrage.

Eerst moest de Belastingdienst hiervoor nog goedkeuring krijgen van de Raad van State, waar een rechtszaak liep over de kwestie. Toen uit signalen van de landsadvocaat bleek dat de kans daarop groot was, heeft een collega-ambtenaar „de alarmklok geluid”, vertelde Blansjaar woensdag. „Zijn formulering was iets van: we dreigen gelijk te krijgen van de rechter. Waarmee hij bedoelde: we gaan hier een bloedbad mee aanrichten.” Ouders zouden in de problemen komen door een „disproportionele” straf.

Achteraf vindt Weekers dat de fiscus inderdaad een ‘bloedbad’ heeft aangericht onder slachtoffers van de Toeslagenaffaire

Volgens Blansjaar kreeg Weekers het ambtelijke advies om de betrokken ouders alleen de eigen bijdrage alsnog te laten betalen, wellicht met een boete erbij. „Daar is niet naar geluisterd”, zei Blansjaar.

Weekers spreekt dat donderdag fel tegen. „Waar het mij betreft, heeft zijn geheugen hem een klein beetje in de steek gelaten.”

Uit de mapjes die voor hem tafel liggen, grist hij de betreffende ambtelijke notitie, uit oktober 2012. Hij leest voor dat deze ambtenaren hem drie opties voorlegden: de volledige toeslagen terugvorderen, ouders de kans geven om alsnog hun eigen bijdrage te voldoen, of alle oude zaken laten rusten.

Weekers koos optie twee: ouders krijgen de kans om alsnog hun eigen bijdrage te voldoen. Twee maanden later bevestigt hij die keuze opnieuw. Maar vier maanden later stellen zijn ambtenaren voor om toch voor optie één te gaan. Omdat inmiddels de Raad van State heeft geoordeeld dat dit in lijn is met de wet: wie geen eigen bijdrage betaalt, heeft geen recht op de toeslag.

De ambtenaren vragen schriftelijk om Weekers’ toestemming, en dat geeft hij. „Als je nú beseft tot welke ellende dat heeft geleid, had ik daar niet zomaar ‘ja’ achter gezet”, zegt Weekers. „Nadat ik eerder, tot twee keer toe, welbewust wilde afwijken van de wet.”

Vindt Weekers achteraf dat de term ‘bloedbad’ recht deed aan wat ouders is overkomen? „Dat kunnen we wel stellen ja. Zoveel mensen zijn diep in de problemen geraakt.” Mensen kwamen door de terugvordering van toeslagen in de schulden en moesten hun huis uit. „Dat is natuurlijk vreselijk.”