Anoma van der Veere
Correspondent Japan
Anoma van der Veere
Correspondent Japan
Japan wil met Amerika en Nederland meedoen aan exportcontroles voor belangrijke technologie waarmee chips worden geproduceerd. Het land is naast Nederland marktleider in de industrie. De exportcontroles stonden dan ook hoog op de agenda bij de handelsmissie van minister Schreinemacher (VVD, Buitenlandse Handel) aan Japan.
Ondanks de belofte heeft de Japanse regering nog geen concrete maatregelen aangekondigd, uit angst dat strikte maatregelen leiden tot een handelsoorlog met China, de grootste handelspartner van Japan.
De Amerikaanse president Biden kwam onlangs met een reeks maatregelen waarmee hij de chipproductie naar de VS probeert te trekken en China de toegang tot de nieuwste technologie probeert te ontnemen. Om dit te kunnen doen, moeten marktleiders Japan en Nederland meedoen.
"De VS verpakt het als een probleem van nationale veiligheid en het beschermen van gevoelige technologie, en zet daarmee Japan en Nederland onder druk", zegt June Park, politiek-econoom gespecialiseerd in handelsrelaties "Maar er is zit ook een commerciële reden achter."
Japan als marktleider
Volgens onderzoek van het Peterson Institute is Japan leidend in het produceren van machineonderdelen in de chipindustrie, met een marktaandeel van ruim 28 procent. "ASML ligt voor op de rest van de wereld als het gaat om lithografie, maar Japan leidt de markt in andere onderdelen van het productieproces, zoals etching, testen en het verpakken van chips. Daar heeft de VS nu bijna niks te zeggen, maar daar willen ze wel wat te zeggen hebben."
Tot het einde van de vorige eeuw werd de globale chipindustrie gedomineerd door Japanse bedrijven, met het hoogtepunt een marktaandeel van meer dan 50 procent. In de fotolithografie, een techniek die essentieel is in het productieproces, waren Canon en Nikon met afstand de marktleiders, met meer dan driekwart van de wereldmarkt in handen.
Hier kwam verandering in toen het Nederlandse ASML hen inhaalde door technologische innovatie. Ook de binnenlandse chipindustrie verplaatste zich de laatste dertig jaar steeds meer naar andere Aziatische landen, zoals Taiwan en Zuid-Korea. Toch is Japan nog steeds een van de belangrijkste spelers als het gaat om het etsen, testen en verpakken van chips.
De Japanse overheid heeft in 2021 een nationale strategie geïntroduceerd om de industrie weer nieuw leven in te blazen. Grote subsidies zijn beschikbaar gesteld aan bedrijven om productieketens te herzien en binnenlandse productie te herstarten. Met deze stap hoopt het land zijn afhankelijkheid van het buitenland te verkleinen.
Risico op handelsoorlog
Het invoeren van exportcontroles zou daarom pijnlijk zijn nu, juist op het moment dat de industrie zich probeert te herpakken. De Japanse chipindustrie wordt momenteel geleid door een aantal grote spelers, die hun afzetmarkt voor een groot deel in China hebben, zoals Tokyo Electron (25 procent) en Renesas (29 procent). Daarbij haalt Japan meer dan 60 procent van de zeldzame grondstoffen die nodig zijn in de chipindustrie uit China.
"China heeft nu nog toegang tot de nieuwste generatie chips, maar als die toegang volledig ontzegd wordt kan dat tot problemen leiden", zegt Park. "Voor Japan is het waarschijnlijk dat er dan sancties vanuit China gaan volgen, niet alleen binnen de chipsector maar verspreid over de hele markt." China is de grootste handelspartner van Japan: "Vol gas meegaan met de Amerikaanse exportcontroles zou een stap zijn richting een grootschalige handelsoorlog."
Handelsmissie naar Tokio
Hoewel Japan heeft aangegeven mee te werken aan de exportcontroles, maakt het niet echt duidelijk welke technologieën en producten hieraan onderhevig worden. Bedrijven willen niks zeggen over de mogelijke gevolgen.
Voor Nederland is het essentieel dat Japan meewerkt. Als de landen niet samenwerken, is de kans groot dat gevoelige productietechnologie alsnog in ongewenste handen komt. Mede hierom bracht Schreinemacher nu een bezoek aan Tokio.
"Wij hebben vorige week aangekondigd dat we maatregelen nemen, en de Japanse minister van Handel benoemde in ons gesprek wel expliciet dat hij economische veiligheid belangrijk vindt, en dat we hierover in gesprek moeten blijven", zegt zij.
Concrete toezeggingen zijn echter uitgebleven. Schreinemacher: "Het is mogelijk dat Japanse bedrijven nieuwe exportcontroles kunnen omzeilen, maar daarom moeten we in gesprek blijven gaan met onze Japanse partners."
"De huidige Amerikaanse exportcontroles zijn slechts een eerste stap. Het is waarschijnlijk dat er meer aankomen", waarschuwt Park. Daarom lijkt Japan extra voorzichtig te zijn. "Ik verwacht dat het kabinet druppelsgewijs exportcontroles gaat invoeren, in de hoop China niet boos te maken en tegelijk de VS en Nederland tevreden te houden."