Kan een land dat op het strafbankje van de EU zit wel voorzitter worden? Dat is een vraag die de afgelopen week door de wandelgangen in Brussel gonst. Het Europees Parlement roept de EU-landen vandaag in een resolutie op dit goed te onderzoeken. Veel Europarlementariërs gaan zelfs verder en willen dat Hongarije het voorzitterschap helemaal wordt ontnomen.
Vanaf volgend jaar juli is het aan Hongarije om de EU voor te zitten. Een half jaar bepaalt het land dan mede de agenda. Daarnaast is het ook gastheer van een top en informele vergaderingen van de ministers.
Tegen Hongarije is een strafprocedure gestart omdat het de rechtsstaat niet op orde heeft. Ook wordt al maanden EU-geld ingehouden vanwege de structurele corruptieproblemen. Premier Orbán zou de oppositie en vrije pers monddood hebben gemaakt. Omstreden wetgeving die het leven van de lhbti-gemeenschap heel moeilijk maakt, is ook een doorn in het oog van de EU. Volgens het Europees Parlement is Hongarije dan ook niet langer een democratie.
Chantage
Voor Europarlementariër Thijs Reuten van de PvdA is het ondenkbaar dat een land als Hongarije voorzitter wordt. "Orbán chanteert de EU momenteel in de sancties tegen Rusland. Hij probeert de situatie van de verschrikkelijke oorlog te gebruiken in zijn voordeel. Het is gevaarlijk zo'n land straks als voorzitter te hebben."
De discussie wordt niet alleen gevoerd binnen het Europarlement. Deze week kwamen de ministers van Europese Zaken bij elkaar en spraken uitgebreid over Hongarije. Hoewel veel landen de kaken nog dichthouden, liet de Duitse minister Lührmann na afloop weten dat zij betwijfelt of Hongarije wel een goede voorzitter zal zijn.
Kan het wel?
Volgens de commissie-Meijers, een onafhankelijke groep Nederlandse juristen, is het juridisch wel degelijk mogelijk een land het voorzitterschap (tijdelijk) te ontnemen. Er zijn meerdere opties, zegt John Morijn van de commissie. "Je zou als Europese Raad kunnen besluiten dat een land geen voorzitter van de EU kan worden als er een artikel-7-procedure tegen je loopt." Zo'n maatregel kan genomen worden als minstens twee derde van de EU-landen dit zien zitten.
Een andere optie is als België en Spanje, landen met wie Hongarije het voorzitterschap deelt gedurende 1,5 jaar, strengere voorwaarden stellen aan het land. "De verantwoordelijkheid van het voorzitterschap ligt altijd bij drie landen. Spanje en België kunnen afspreken dat de continuïteit gegarandeerd moet blijven tijdens het Hongaars voorzitterschap", aldus Morijn. Hongarije is dan gebonden aan de vooraf vastgelegde agenda.
Toch lijkt er bij veel landen vooralsnog nog weinig animo Hongarije het voorzitterschap te ontnemen. Het is namelijk een maatregel die nog niet eerder is genomen. De keren dat een land het voorzitterschap niet deed, was dit op eigen verzoek. Zo besloot het Verenigd Koninkrijk het voorzitterschap in 2017 te weigeren omdat de Britten een jaar eerder hadden besloten uit de EU te stappen.
Polen in 2025 aan de beurt
In de wandelgangen van de Raad hoor je bovendien de vraag of het wel nodig is Hongarije het voorzitterschap af te nemen. Het land wordt al gekort op EU-geld. Bovendien volgt het Hongaars voorzitterschap direct op de Europese verkiezingen volgend jaar. Dat eerste half jaar zal men in Brussel vooral bezig zijn met het aanwijzen van nieuwe voorzitters binnen het Parlement en EU-commissarissen. Hongarije zou volgens diplomatieke bronnen dan ook niet zoveel kwaad kunnen doen.
Maar volgens Europarlementariër Reuten en jurist Morijn gaat dit argument totaal niet op. "Wat is het signaal dat je geeft dat een land, dat geen democratie meer is, juist op dat moment voorzitter wordt van de EU?", vraagt Reuten.
Morijn benadrukt dat het argument dat Hongarije weinig kwaad kan, vrij kortzichtig is. Hoewel het nu om Hongarije gaat, is Polen in 2025 aan de beurt om voorzitter te worden. Ook tegen dit land is een strafprocedure gestart omdat het de rechtsstaat niet op orde heeft. De maatregel tegen Hongarije kan dan dienen als voorbeeld voor Polen.
Of Hongarije het voorzitterschap daadwerkelijk afgenomen zal worden, is maar zeer de vraag. Maar duidelijk is dat het Europees Parlement van plan is het land kritisch te blijven volgen. En hoewel er door de oorlog in Oekraïne even iets minder aandacht was voor de problemen in Hongarije zijn alle schijnwerpers nu weer op het land gericht.