Nog dit jaar stoppen met de import van olie uit Rusland: dat was begin mei het initiatief van de Europese Commissie. Bijna drie weken later lijkt er nog geen zicht op een akkoord over zo'n importverbod. Deze week wordt verder onderhandeld. Vooral EU-landen zonder zeehavens, zoals Hongarije, houden bezwaren: voor hen staat nog meer op het spel dan voor andere landen, stellen zij.
Voor het instellen van een olie-embargo tegen Rusland is goedkeuring nodig van de lidstaten. Achter de schermen wordt daar al weken over gesproken, maar overeenstemming is er dus nog niet.
Deze week lijkt het de laatste kans om tot een akkoord te komen. Als er voor de Europese top van volgende week geen klap op wordt gegeven, bestaat de kans dat de EU zonder de Hongaren doorzet. "Als ze niet mee willen doen, dan zoeken ze het maar uit", aldus Diederik Samson, kabinetschef van Eurocommissaris Timmermans.
Olie-inkomsten 3x groter dan die van gas
Van alle vaten ruwe olie die de Europese Unie importeert komt ongeveer een kwart uit Rusland. Het land is daarmee de grootste olieleverancier van Europa.
Vorig jaar verdiende Rusland in Europa alleen al aan ruwe olie drie keer zoveel als aan gas. Ook de opbrengsten van de export van bewerkte olieproducten oversteeg die van gas.
Sinds het uitbreken van de oorlog heeft de EU daadkrachtig en eensgezind willen overkomen, maar nu lijken er dus haarscheurtjes te ontstaan. Hongarije kan zich niet vinden in de plannen van de Commissie. Het land is zeer afhankelijk van Rusland voor olie en zei meer tijd nodig te hebben om helemaal te stoppen met de import.
De Commissie stelde voor om Hongarije tot en met 2023 de tijd te geven. Maar ook dit was niet genoeg voor de Hongaren.
In een poging om tot een compromis te komen, vloog Commissievoorzitter Von der Leyen naar Boedapest, maar ze keerde zonder enig succes terug naar Brussel. Een paar dagen na het bezoek maakte de Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken bekent dat Hongarije 750 miljoen euro nodig zou hebben ter compensatie van de Russische olie. Die eis werd een week later drastisch verhoogd naar 15 tot 18 miljard euro.
Hongarije ligt, anders dan de meeste landen die een embargo wel zien zitten, niet aan zee. Olie halen de Hongaren daarom voornamelijk uit pijpleidingen die naar Rusland lopen. Het land heeft daarom ook geopperd om olie via pijpleidingen helemaal buiten de sancties te laten.
De belangrijkste pijpleiding die van Rusland naar Europa loopt is de Droezjba-leiding (Russisch voor vriendschap):
Ook Tsjechië, Slowakije, Duitsland en Polen ontvangen duizenden vaten ruwe olie via de Droezjba-pijpleiding. De Duitsers en de Polen waren al bezig met het afbouwen van hun afhankelijkheid van Rusland; daarom is voor hen een olie-embargo realistischer.
Toch zijn deze landen niet de enige die op zoek zouden moeten naar andere olieleveranciers. Ook de rest van de EU moet in het geval van sancties op andere plekken in de wereld gaan aankloppen voor olie.
Van oligarchen naar oliesjeiks
De meeste olie komt Europa binnen via zeehavens. Het Franse TotalEnergies is in april begonnen met de import van ruwe olie uit de Verenigde Arabische Emiraten. De laatste keer dat daarvandaan olie naar Europa kwam, was twee jaar geleden. Het ziet ernaar uit dat er nog meer olietankers vanuit het Midden-Oosten naar Europa zullen komen.
Volgens Rem Korteweg van Instituut Clingendael levert dit wel een dilemma op voor Europa. "Landen in het Midden-Oosten zien de bui al hangen, dus die gaan hun huid heel duur verkopen."
Er zal verder weinig ruimte zijn voor een dialoog over mensenrechten, verwacht Korteweg. Bovendien hebben de landen ook nog wel wat wensen, bijvoorbeeld visumvrij reizen of betere handelsafspraken.
De EU lijkt vooral aangewezen op het Midden-Oosten. Ook de Verenigde Staten en Canada zouden eventueel meer olie kunnen produceren. Wat de Amerikanen extra gaan produceren, zullen ze alleen eerst vooral voor eigen gebruik houden. Dat betekent wel dat ze minder hoeven te importeren uit bijvoorbeeld het Midden-Oosten. Zo blijft er uiteindelijk meer over voor Europa op de wereldwijde oliemarkt.
Gas is navelstreng
Wanneer de EU geen Russische olie meer inkoopt, zou dit nog niet hoeven te betekenen dat Rusland blijft zitten op de olie. Korteweg verwacht dat Rusland dan uitwijkt naar andere markten. "Russische olietankers die normaal naar Rotterdam gaan, moeten dan andere bestemmingen krijgen. India, Pakistan en China zijn daarop al aan het voorsorteren."
Korteweg benadrukt dat de stap om een olie-embargo in te stellen uiteindelijk de opmaat naar sancties op gas moet zijn. "Gas is als een navelstreng. Er is een wederzijdse afhankelijkheid. Europa kan niet zomaar gas ergens anders vandaan halen en Rusland kan het niet makkelijk aan andere landen leveren."
Desondanks noemt hij een olie-embargo heel belangrijk. Maar om de Russische schatkist echt te raken, zullen we uiteindelijk toch bij gas moeten zijn. Want dat kunnen de Russen niet elders slijten.