Energie-eilanden kunnen de Noordzee omtoveren tot internationale stroomcentrale

In de komende dertig jaar moet de productie van windstroom op de Noordzee vertienvoudigen, sprak premier Mark Rutte onlangs af met zijn collega's uit België, Duitsland en Denemarken. In de Nederlandse Noordzee staat nu voor zo'n 2,5 gigawatt aan windmolens. In 2031 moet dat al 20 gigawatt zijn. Maar ook daarna blijft het aantal windparken vermoedelijk flink doorgroeien, omdat we steeds minder fossiele brandstoffen en meer elektriciteit gaan gebruiken.

Maar windmolens produceren niet constant elektriciteit, zoals een kolencentrale dat kan doen. Als het niet of zachtjes waait, levert het windpark even niets of minder op. Op die momenten zullen we moeten vertrouwen op de import van elektriciteit uit het buitenland. Als het hier stevig waait, hebben wij een overschot en willen we juist stroom exporteren.

Als het aan de vier Noordzeelanden ligt, gebeurt dat over een jaar of vijftien via speciale energie-eilanden. Die hubs verzamelen de stroom van gigantische windparken en staan in verbinding met meerdere buurlanden. Zo ontstaat een soort apart elektriciteitsnet op de bodem van de zee, met de eilanden als hoogspanningsstations.

'Hoe verder op zee, hoe gunstiger'

"Als je steeds meer windparken op zee gaat aanleggen, wordt het heel aantrekkelijk om ook meer verbindingen naar het buitenland te realiseren", zegt windenergie-expert Jasper Vis van TenneT, de netbeheerder die de Nederlandse windparken op zee aan het elektriciteitsnet aansluit. Met het oog op de groei van het aantal windparken, ontwikkelde TenneT in 2016 het eilandenconcept, dat sindsdien steeds verder is uitgewerkt.

"Het voordeel van die aansluiting naar meerdere landen is dat je de stroom kan verkopen aan het land dat het op dat moment het hardst nodig heeft", zegt Emiel van Druten, energieconsultant bij Witteveen+Bos. Hij was betrokken bij verschillende onderzoeken naar de mogelijkheden van energie-eilanden.

Aangezien de Noordzee dicht bij de kust erg druk is, onder meer door de vele schepen rond de havens van Rotterdam en IJmuiden, zullen windparken in de toekomst steeds verder uit de kust worden gebouwd. Dat maakt het aanleggen van een eiland aantrekkelijker: vanaf een groot windpark midden op de Noordzee zou je kabels kunnen leggen naar Nederland, Denemarken, Duitsland, Noorwegen én het Verenigd Koninkrijk. "Hoe verder op zee, hoe gunstiger ten opzichte van traditioneel aansluiten naar één land", aldus Van Druten.

België aast op Deense stroom

Denemarken heeft als eerste land concrete plannen om zo'n eiland te bouwen. In de loop van volgend jaar moet bekend zijn welk bedrijf dat gaat doen en over elf jaar moet het daadwerkelijk operationeel zijn. "Denemarken heeft al veel windenergie", legt Van Druten uit. "Als ze verder willen uitbreiden, dan zullen steeds vaker overschotten ontstaan. Zo’n eiland om energie te kunnen exporteren past daarom goed in de strategie van de Deense overheid."

België staat vooraan de rij voor een aansluiting op het eiland, want onze zuiderburen hebben zelf weinig ruimte voor windmolens op zee. Ook Nederland verkent een verbinding met het Deense eiland.

Zand of beton?

Hoe zo'n energie-eiland er precies uit moet komen te zien, is nog onzeker. Een eiland van zand moet worden verdedigd met kostbare zeeweringen, maar zou relatief veel ruimte kunnen bieden aan de gigantische omvormers die nodig zijn om windstroom richting land te sturen. Die moeten nu nog op stalen platforms op zee worden gebouwd, wat ook veel geld kost. Denemarken denkt na over een compactere constructie met caissons, een soort betonnen bakken die in de zeebodem worden afgezonken.

Mogelijk kan op energie-eilanden ook ruimte worden gemaakt voor fabrieken die de windstroom omzetten in groene waterstof. Dat kan vervolgens met pijpleidingen naar het vasteland worden gebracht. Dat kost een stuk minder geld dan alle stroom met kabels aan land brengen, bleek vorig jaar uit een studie in opdracht van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Als Nederland zelf een energie-eiland bouwt, zal dat op zijn vroegst in de tweede helft van de jaren dertig af zijn, denken de experts. De windparken die tot en met 2031 worden gebouwd, krijgen allemaal een 'traditionele' kabel naar het vasteland, al zegt TenneT wel te verkennen of bij één van de toekomstige windparken ook een kabel naar het Verenigd Koninkrijk kan worden gelegd.

Hoe dan ook is een goede internationale samenwerking cruciaal om uit de Noordzee als elektriciteitscentrale te halen wat erin zit, zegt Vis van TenneT. "Daar wordt hard aan gewerkt. Het moet op technisch gebied natuurlijk wel aan elkaar passen."