1 Haal de tuin niet leeg
Het is een klassiek idee dat de herfsttuin leeggetrokken moet worden ter voorbereiding op de winterkou. Dode plantenstengels en andere uitgedroogde vegetatie worden geruimd, onkruid wordt weggehaald of omgespit, afgevallen blad wordt afgevoerd en tegen het einde van de herfst gaat nog een keer de maaier over het gazon, zodat het gras kort de winter in gaat. Het ziet er misschien opgeruimd uit, voor de algehele gezondheid van de tuin is het beter dit allemaal te laten.
Dood plantmateriaal voedt het bodemleven en draagt zo bij aan de biodiversiteit in de tuin. In dode plantenstengels vinden veel insectensoorten een winteronderkomen. Spitten verstoort de structuur en het bodemleven. Plant liever bodembedekkers op open plekken, die houden onkruid tegen en beschermen de bodem. Langer gras is beter bestand tegen de kou. Houd het gazon daarom op minstens 7 centimeter en maai alleen wanneer een aantal dagen geen nachtvorst is voorspeld.
2 Mulch met afgevallen bladeren
„In de herfst brengen mensen vaak een laag compost aan op de tuin, om het bodemleven te voeden”, zegt Anne Marie van Dam, bodemkundige en tuinadviseur. „Wat ze zich niet realiseren is dat dit vaak meer stikstof en fosfaat bevat dan de bodem aankan. En met de vele regens in de herfst spoelen die voedingsstoffen regelrecht het grondwater of de sloot in.” In kleigrond zal dit meevallen, die houdt voedingsstoffen goed vast. Een zandgrond laat veel water door. Van Dam adviseert daarom pas in het voorjaar compost aan te brengen, wanneer planten weer voedingsstoffen opnemen.
In plaats daarvan is de herfst de uitgelezen tijd om te ‘mulchen’. Dat is het aanbrengen van een laag materiaal in de tuin, zoals bijvoorbeeld karton (in kleine stukjes), stro of plantenresten. „Het is eigenlijk een soort jasje dat je de bodem geeft”, legt tuinarchitect en hovenier Michiel Verheijen uit. „Het beschermt de grond tegen extreme invloeden als droogte en kou. Zo gaat vorst minder makkelijk de grond in; de temperatuur van de bodem blijft gelijkmatiger. Dat is goed voor de wortels en het bodemleven.”
Herfstblad is er uitermate geschikt voor, het bevat precies de nutriënten die de tuin nodig heeft. Hark het weg van paden en het gazon – het kan het gras verstikken – en leg een laag van enkele centimeters in de borders of op open plekken. Het bodemleven is er dol op, waardoor de tuin uiteindelijk een luchtige, sponzige structuur krijgt die bestand maakt tegen hoosbuien én droogte. Heb je weinig bladeren in de tuin? Veeg dan wat afgevallen blad van de straat.
Vind je dat al dat blad een rommelige aanblik geeft, zorg dan dat de basis van de tuin strak is. Anne Marie van Dam: „Baken de borders netjes af en houdt de paden schoon. Dan heeft de tuin een duidelijke structuur en kan het binnen de borders prima wat wilder.”
3 Maak eigen potgrond
Van afgevallen blad dat overblijft kan compost gemaakt worden. Een prima duurzaam alternatief voor potgrond. Het hoofdbestanddeel in potgrond uit het tuincentrum is doorgaans turf, een fossiel product, voornamelijk afgegraven uit veengebieden in de Baltische staten. De winning hiervan stoot veel broeikasgassen uit.
Het maken van eigen bladcompost is wel een langetermijnproject: afhankelijk van de bladsoorten is de compost na anderhalf tot drie jaar klaar voor gebruik.
Wilgen-, appel-, linde- en populierblad zijn zeer geschikt; deze verteren relatief snel. Stuggere bladeren van bijvoorbeeld de kastanje en eik verteren trager, meng deze bij voorkeur met andere bladsoorten.
Het blad moet goed vochtig zijn, dus begin wanneer er flink wat regen is gevallen, of bewater het blad zelf met de gieter. Doe de bladeren in een stevige vuilniszak – prik er wel wat gaatjes in – of een compostvat. Druk goed aan en stop de zak of het vat zo vol als mogelijk. Leg de zakken op een onopvallende plek in de tuin, bijvoorbeeld onder een bankje.
De zelfgemaakte bladcompost is perfect voor kamerplanten en potplanten in de tuin. De compost verteert in de pot nog iets door, dus voeg na een aantal maanden een extra handje toe wanneer de pot te leeg oogt.
4 Help de egels
Is er nog herfstblad over, dan is er nóg een goede bestemming voor: het helpen van egels. Dat is hard nodig, want sinds midden jaren 90 is de Nederlandse egelpopulatie naar schatting met ruim de helft afgenomen. Egels hebben een groot leefgebied, tot wel 40 hectare. Met voldoende eten en beschutting kan de tuin onderdeel van het leefgebied van de egel worden. Oók stadstuinen, want ook in steden komen egels voor.
Leg een hoopje dode takken op een rustige plek in de tuin, liefst tegen een schutting aan. Gooi hier wat afgevallen bladeren tussen. Het bodemleven dat hier op af komt – pissebedden, kevers, duizendpoten – vormt een aantrekkelijk maal voor de egels. En met een beetje geluk begint er misschien wel een egel een nest in de hoop.
Zet vooral geen melk neer, daar krijgen egels diarree van.
Zorg dat de tuin toegankelijk is voor egels; ergens onder een heg of schutting moeten ze een opening kunnen vinden. Maak dus (in overleg met de buren) de tuin nooit helemaal dicht.
Als dank eten de egels de slakken uit de tuin, tot wel veertig per nacht. Blijven de egels weg? Ook vogels scharrelen graag een maaltje bij elkaar tussen de bladeren.