Door extreme warmte en droogte vecht Spanje al in de vroege lente tegen tientallen vuurzeeën

In Spanje lijkt het alsof de zomer al is begonnen. Terrasjes en parken zitten vol, de barbecue staat aan en de mensen zijn schaars gekleed. Ondanks het plezier dat veel mensen beleven door het mooie weer, kleurt de Spaanse weerkaart donkerrood. De temperaturen zijn uitzonderlijk hoog voor deze tijd van het jaar en dat brengt de nodige problemen met zich mee.

Vrijdagmiddag werd de regio Asturië verrast door een vuurzee in verschillende gebieden. De brandweer telt maar liefst 96 bosbranden en is nu met zeshonderd brandweerlieden druk bezig om het vuur te bestrijden.

Volgens regiopresident Adrián Barbón is het doel in dit stadium niet zozeer om de branden te blussen, want met de sterke wind blijkt dat erg moeilijk, en het brengt de brandweerploegen in gevaar. „We moeten het vuur in bedwang zien te houden”, zegt Barbón. „De opdracht nu is: levens redden, huizen redden, steden redden.” Verschillende snelwegen zijn afgesloten en enkele honderden mensen zijn geëvacueerd.

Spanje wordt elke zomer geteisterd door vuurzeeën die verschillende natuurgebieden verwoesten, maar door de uitzonderlijk hoge temperaturen en extreme droogte in deze tijd van het jaar moeten de Spanjaarden zich nu ook opmaken voor branden in de lente.

Vorig weekend legde in de regio Valencia de eerste grote natuurbrand van het jaar meer dan 4.000 hectare bos in de as. Zo’n 1.500 inwoners moesten hun huis verlaten. Het vuur leek na een week blussen gedoofd, maar zaterdagochtend waarschuwden de lokale autoriteiten voor oplaaiing van de brand.

„Elk jaar beginnen de bosbranden vroeger en zijn ze intenser en gevaarlijker”, zegt Raúl de la Calle Santillana, ingenieur bosbouw bij Forestales, een organisatie van bosbouwkundigen. „De branden hebben ook een steeds grotere impact op het milieu. Het bosareaal is in minder dan tien jaar met ongeveer 5 procent toegenomen.”

Demografische factoren – ontvolking en vergrijzing van het platteland – dragen bij aan toename van bosgebied en daarmee ook van branden

En dat zou volgens hem onder meer komen door demografische veranderingen. Ontvolking en vergrijzing van het platteland en het gebrek aan een effectief landbeheerbeleid hebben bijgedragen aan de toename van het bosgebied, maar dat zijn tegelijkertijd ook juist de oorzaken voor de toename van de branden, stelt De la Calle. „Gebieden werden vroeger gecultiveerd, begraasd, besproeid of bedekt met struikgewas, onder goed beheer. Nu is dat nauwelijks nog het geval en dat zorgt ervoor dat die gebieden vroeg of laat gedoemd zijn om te branden.”

En juist om die grote bosbranden te voorkomen, werd er aan gecontroleerde verbranding gedaan. Door een bos te ontdoen van dode bladeren, boomtakken en ander puin, voorkom je destructieve bosbranden. Dat noemt men de ‘gecontroleerde verbranding’. Maar volgens experts gebeurt dat nu nauwelijks, waardoor door het gebrek aan regen en hoge temperaturen de ongecontroleerde vuurzee de overhand krijgt. „En hoe langer de bossen niet gecontroleerd worden gebrand, hoe intenser de bosbranden zullen worden. En hoe ,moeilijker het zal zijn om ze te blussen”, zegt De la Calle vastbesloten.

In Asturias vermoedt het regiobestuur dat de branden zijn aangestoken. „We hebben te maken met echte terroristen die levens, dorpen en steden in gevaar brengen”, zei Adrián Barbón, het hoofd van de regionale regering, op Twitter.

Volgens Forestales is ‘menselijke activiteit’ de oorzaak van 96 procent van de bosbranden. Hiermee wordt gedoeld op nalatigheid en opzettelijkheid. Raúl de la Calle: „Het is vooral zorgwekkend dat 53 procent van de bosbranden opzettelijk wordt aangestoken, wat wijst op ernstige en aanhoudende sociale en economische conflicten.”

In het verleden zijn opzettelijke branden vaak in verband gebracht met veehouders die meer land voor hun vee wilden krijgen. Asturië heeft in 2017 een wet ingetrokken die het grazen van vee in door brand beschadigde bosgebieden verbiedt. De lokale politie van Asturië is op zoek naar de daders van de mogelijke brandstichting. Straffen voor brandstichting kunnen oplopen tot twintig jaar cel, afhankelijk van de veroorzaakte schade.

De opwarming van de aarde speelt ook een grote rol. De temperaturen zijn hoog, rond de 30 graden Celsius, en de grond is kurkdroog door langdurig regentekort, lage luchtvochtigheid en harde wind. Allemaal ingrediënten voor een explosieve bosbrand.

Maar volgens Raúl de la Calle maakt de combinatie van klimaatverandering, de leegloop van het platteland én het gebrek aan goed bosbeheer de branden ‘vraatzuchtiger’ en gevaarlijker. „Wat écht funest is, is het niet goed beheren van onze bosmassa’s, natuurgebieden, beschermd of niet. Wat funest is, is het ontbreken van een gemeenschappelijk beleid op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau.”

Volgens het Europese Bosbranden Informatie Systeem (EFFIS) verwoestten 493 bosbranden in Spanje vorig jaar in totaal 307.000 hectare aan grond. In heel Europa was dat 785.000 hectare, een verdubbeling van het jaargemiddelde van de afgelopen 16 jaar.

We moeten weer gecontroleerd gaan branden

Raúl de la Calle Santillana ingenieur bosbouw bij organisatie Forestales

Voor de bosbrandenexperts ligt er maar één oplossing voor de hand: goed bosbeheer. „We moeten weer gecontroleerd gaan branden. Er moet goede infrastructuur in de bossen gebouwd worden, zodat de hulpdiensten, onderhoudspersoneel, sneller en gemakkelijker in het gebied kunnen komen”, zegt De la Calle. „Dood hout op de grond laten liggen na een brand, kan het herstel van het ecosysteem bevorderen en de biodiversiteit vergroten.”

Maar om dit te kunnen realiseren, heb zijn bekwame professionals nodig én voldoende overheidssteun. En daar ligt juist de uitdaging. In de zomer van 2022 kwam de Spaanse regering met een pakket aan maatregelen om de bosbranden het hele jaar door te bestrijden. De regering wil hiermee „de capaciteit en coördinatie versterken”.

Minister Teresa Ribera (Ecologische transitie en Demografie) wil met deze maatregelen dat alle regiobesturen het hele jaar door over brandbeveiligingsplannen beschikken en de coördinatie tussen autonome regio’s bevorderen zodat alle brandweerdiensten op één lijn zitten. Ook moeten alle hulpdiensten een basisopleiding krijgen om branden te voorkomen én te blussen. Hiervoor is er ruim 200 miljoen euro uitgetrokken.

Maar optimistisch is De la Calle niet. „Het ziet er somber uit. Voor de hele samenleving die hopeloos toekijkt hoe de bosbranden jaar na jaar honderdduizenden hectare verwoesten en een spoor van dood en verderf achterlaten. Denk aan de duizenden reptielen, zoogdieren, insecten die omkomen. Maar ook de vernietiging van verschillende soorten bossen, hout en landschappen waar onze voorouders hebben geleefd. Enorme hulpbronnen en een immense biodiversiteit gaan verloren, soms voorgoed.”