N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Veiligheidsinspecteur Het aantal zonnepanelen op woningdaken stijgt in Nederland fors. Bij de installatie wordt onveilig gewerkt, ziet de Nederlandse Arbeidsinspectie.
Arbeidsinspecteur Frank van de Wal (46), een sterk ogende Brabander met rossige baard, bekijkt deze ochtend in Eindhoven een grote steiger, die tot boven de dakrand van een blok rijtjeshuizen reikt. Vier monteurs in grijze werkkleding – shirt met korte mouwen, korte broek – zijn in de weer met ruim zestig zonnepanelen. De werksituatie lijkt volgens de inspecteur goed: de hekken zijn hoog, de ladder gezekerd, de trappen voorzien van een leuning.
Maar dan ziet Van de Wal toch iets misgaan; reden om in te grijpen. Een monteur klimt met een zonnepaneel van anderhalve vierkante meter op zijn nek de ladder op. Daardoor heeft hij niet beide handen vrij, en dat mag niet. Als het paneel wind vangt, kan de man vallen.
Sinds enkele maanden heeft de Arbeidsinspectie de controle op de arbeidsomstandigheden van zonnepaneelinstallateurs geïntensiveerd. De afgelopen drie jaar vonden in de branche tientallen ongevallen plaats, waarvan zes met dodelijke afloop. Oudere cijfers heeft de Arbeidsinspectie niet zo snel beschikbaar: eerder was er geen specifieke categorie om ongevallen bij de installatie van zonnepanelen bij te houden.
De toenemende aandacht voor zonnepanelen is deels te verklaren doordat de sector sterk groeit. Het geïnstalleerde vermogen van zonnepanelen op woningdaken steeg vorig jaar, afhankelijk van de provincie, met 25 tot 40 procent. Woningbezitters zijn gemotiveerd door de salderingsregeling die het voor huishoudens financieel aantrekkelijk maakt zonnepanelen aan te brengen, en door de wens op hernieuwbare energie over te stappen.
De verhoogde aandacht van de Arbeidsinspectie is er óók omdat er in de branche op grote schaal onveilig gewerkt wordt. Bij ruim 70 procent van de controles bleken onvoldoende veiligheidsmaatregelen genomen.
Installeren van zonnepanelen is volgens branchevereniging TechniekNL „elektrotechnisch vakwerk”. Maar juist aan elektromonteurs is een groot tekort. Uitzendorganisatie Randstad ziet maar voor twee beroepen meer vacatures in Nederland, sociaal-pedagogisch begeleiders, bijvoorbeeld voor de kinderopvang, en machinemonteurs. De snel groeiende zonnepanelenmarkt trekt volgens TechniekNL ‘beunhazen’ aan: bedrijven en monteurs die het „niet zo nauw nemen met kwaliteit en veiligheid”.
Bij ruim 80 procent van veertig recente ongevallen viel een monteur door of van het dak
In principe mag iedereen zonnepanelen installeren, met of zonder veiligheidscursus of opleiding elektrotechniek. Zonnepaneelmonteur is een onbeschermd beroep, en gekwalificeerde elektrotechnici hebben gezien het personeelstekort al veel (ander) werk. TechniekNL pleit voor een verplichte erkenningsregeling voor zonnepaneelmonteurs, en werkgeversorgsanisaties hebben een ‘Aanvalsplan Techniek’ opgetuigd om meer technisch personeel te werven. Intussen houdt de „onstuimige groei” aan, aldus TechniekNL.
Vooralsnog blijft de Arbeidsinspectie dus streng toezien op de sector. Inspecteurs komen af op meldingen of controleren steekproefsgewijs op hun rondes door steden en dorpen – zoals Frank van de Wal vandaag in Eindhoven.
Van de Wal is sinds 2006 specialist ‘veilig werken op hoogte’ en werkt nu twee jaar als inspecteur voor de Arbeidsinspectie. Hij scant de omgeving op busjes „met profielen of ladders op het dak, of een aanhanger met materialen”. En hij kijkt naar de daken, of daar iemand op zit. Die blik laat hij moeilijk los buiten werkuren: ook in het weekend spreekt hij mensen wel eens aan op onveilig werk. „Ik voel me daar dan toch verantwoordelijk voor. Ik vind het gewoon belangrijk dat mensen ’s avonds thuiskomen.”
Voor dakwerkers is valgevaar een van de grootste risico’s: bij ruim 80 procent van veertig recente ongevallen viel een monteur door of van het dak. Daarom controleert de Arbeidsinspectie op het gebruik van dakrandbeveiliging, steigers of leuningen die een val kunnen voorkomen. Als aanbrengen van die beveiliging niet mogelijk is, is dragen van een valharnas verplicht.
De kernregels voor veilig en gezond werken staan in de Arbowet. Aanvullende voorschriften, voor bijvoorbeeld de hoogte van een veiligheidshek, worden gemaakt door brancheverenigingen als TechniekNL. Die moeten de Arbowet passend maken voor specifieke beroepen. Al die regels en normen komen vervolgens samengevat in arbocatalogi.
Niet elke zonnepaneelmonteur raadpleegt echter de arbocatalogus, weet Sjoerd Gravemaker, mede-eigenaar van installateur Zonnepanelen Haarlem. „Daar heb ik geen tijd voor.” Zijn bedrijf bestaat ruim twee jaar, en is hard gegroeid door de stijgende vraag tijdens de coronapanemie. „We breidden van vier naar zeventien dakwerkers uit, waardoor het productietempo hoog lag. Dat ging op dat moment vóór veiligheid.” Als beginnend bedrijf zou hij trouwens geen geld gehad hebben voor bijvoorbeeld valharnassen voor al zijn medewerkers. Inmiddels heeft hij die wel aangeschaft.
Maar al die veiligheidsmaatregelen kosten tijd, en „hoe meer tijd je kwijt bent om de regels op te volgen, hoe meer geld je kwijt bent”, aldus Gravemaker. Een steiger of valzekering moet je huren of kopen, en ook installeren ervan kost tijd. „En dan moet je concurreren met mensen die dat allemaal niet doen.” Van de Wal hoort dat ook van andere installateurs die zich aan de regels houden: zij hebben last van de „oneerlijke concurrentie” van snelle, onveilig werkende monteurs.
Bij twee witte busjes, verderop in Eindhoven op een stoep geparkeerd, stuit Van de Wal weer op een onveilige situatie. Bovenop het schuine dak van een nabij rijtjeshuis, zo’n zeven meter hoog, zitten twee jongens van rond de twintig jaar. Oortjes in, sigaretje erbij, bruine werklaarzen en kniebeschermers – maar geen hek of valbeveiliging. Een metershoge ladder staat los tegen de voorgevel. ‘Stilleggen op ernstig gevaar voor personen’, is het oordeel van de inspecteur.
De twee waren een lekkage aan het dichten. Hier geen zonnepanelen dus, maar wel een situatie die volgens Van de Wal vergelijkbaar is: jonge gasten die zonder zekering op hoogte werken. De bewoner, die naar buiten komt om te kijken wat er aan de hand is, wil geen uitgebreid commentaar leveren. Hij begrijpt de situatie, zegt hij, maar baalt ervan dat het lekke dak nu ook nog eens open wordt achtergelaten. Dat vindt hij eigenlijk de schuld van Van de Wal. „Dat gebeurt wel vaker, dat ze dat mijn schuld vinden,” zegt de inspecteur achteraf.
De werkgever moet ervoor zorgen dat zijn mensen veilig en goed kunnen werken. Pas na herhaald aandringen willen de twee jongens diens naam geven. Grijpt de inspectie in, dan mag de werkgever het werk alleen voortzetten wanneer hij een oplossing heeft voor de onveilige situatie. Pas dan geeft de inspecteur de werkplaats vrij.
Over zelfstandigen gaat volgens Van de Wal de fabel dat ze buiten de regelgeving vallen. „Formeel kijkt de Arbowet naar een werkgever-werknemerrelatie. Een zzp’er denkt: ik heb geen werkgever, dus ik hoef geen veiligheidsmaatregelen te nemen. Maar bij ernstig gevaar is hij wel aanspreekbaar, dus ik kan dan handhaven.”
De twee jongens, die verder geen commentaar willen geven, vinden vooral dat ’t er maar om gaat wíé het dak op klimt. Heb je ervaring en pas je een beetje op, dan moet het kunnen: „Net als met autorijden.”
Precies die instelling is volgens Van de Wal het gevaar. „Klim je elke dag een meter hoger, dan verlegt dat je hoogtevrees. Je perceptie van wat onveilig is, wordt opgerekt. Dat kan verkeerd uitpakken.”