In de zoektocht naar minder prikkels vervangen sommige mensen hun smartphone voor een zogeheten dumbphone. Dat is een ouderwets mobieltje waar je niet veel meer mee kunt dan bellen en sms’en. Digitaal minimalisme, heet het ook wel.
Dit artikel is afkomstig uit de Volkskrant. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.
Hij heeft kennelijk even beperkte opslagruimte als functionaliteiten, de Nokia 301 van Rutte. Geen Google Maps, geen internetbankieren, en hoewel het in theorie mogelijk is erop te whatsappen, moet het typen ouderwets met de cijfertoetsen gebeuren. Bij een bijeenkomst met studenten, opgetekend in de Leidse universiteitskrant Mare, somde de premier op waarom hij naast een smartphone om het nieuws te volgen voor andere taken liever zijn Nokia gebruikt. Hij vindt het gemakkelijker typen, de beveiliging zou beter zijn, maar ook: zo wordt hij niet afgeleid door allerlei appgroepen. 'Ik zie in mijn omgeving mensen overspannen raken omdat ze al die groepen moeten bijhouden, terwijl ik redelijk ontspannen door het leven loop.'
Ook de jongere generatie kiest anno 2022 soms voor een dumbphone, de minimalistische tegenhanger van de smartphones. Over precieze verkoopcijfers is niet veel bekend, maar de BBC meldt dat de wereldwijde verkoop van niet-smartphones stijgt. De oprichter van dumbphonebedrijf Light Phone vertelt in hetzelfde artikel dat de meeste van zijn klanten verrassend jong zijn: tussen de 25 en 35 jaar oud.
Beek Groot (26), student regie aan de Nederlandse Filmacademie in Amsterdam, heeft een 'flip phone', een Nokia 2720. De grote cijfertoetsen en automatische alarmknop op de zijkant doen vermoeden dat het apparaat niet is ontworpen met zijn generatie als doelgroep. Maar hij is er tevreden mee, omdat het apparaat hem geen prikkels opdringt. 'Ik wil dat ik mijn telefoon gebruik voor wat ik wil, niet dat mijn telefoon mij vertelt wat ik moet doen aan de hand van algoritmes en meldingen.'
Mist hij dan niets? 'Een betere camera zou wel fijn zijn', zegt de regisseur in wording. Voor de rest mist hij niets. Zijn vrienden bellen of sms'en hem 'gewoon' en als hij weet dat hij een voor hem onbekende plek gaat bezoeken, tekent hij van tevoren een plattegrond. Het minst van alles mist hij socialemedia-apps, waarvoor hij überhaupt geen accounts heeft. 'Facebook en Instagram zijn nutteloos', zegt hij. Media zouden een aanvulling op het leven moeten zijn, maar 'socialemediabedrijven willen alleen maar geld aan je verdienen.'
Groot geeft toe dat zijn rugtas vaak overspoeld dreigt te raken met aantekeningen van telefoonnummers, memo's en met de hand getekende routes.Beeld Els Zweerink
Groot is niet de enige. Op online-discussieplatforms zoals Reddit bestaan groepen die zich specifiek bezighouden met 'digitaal minimalisme'. In een groep die volledig gericht is op dumbphones bleek bij een rondgang van de Volkskrant dat afleiding van smartphones voor hen de belangrijkste reden was om over te stappen naar een telefoon met beperkte functies.
Mentale jeuk
Dat telefoons veel van onze tijd opeisen, is een weinig controversiële stelling. Onderzoek naar schermtijden van smartphones levert onthutsende cijfers op. Een Amerikaans onderzoek uit 2020 constateerde bij een steekproef onder 325 mensen dat ze gemiddeld zo'n 3,5 uur per dag hun smartphone gebruikten. In Nederland wees soortgelijk onderzoek op een gemiddelde van meer dan vier uur per dag, en dat is tijdens de coronapandemie alleen maar gestegen.
Het heeft alles te maken met hoe menselijke aandacht werkt, zegt Stefan van der Stigchel, hoogleraar cognitieve psychologie aan de Universiteit Utrecht en leider van het AttentionLab. Aandacht is volgens de hoogleraar een filter op de wereld, dat mensen gebruiken om te focussen op potentieel gevaarlijke of belangrijke situaties in hun omgeving. Aandacht is daarom ook vluchtig. Er hoeft maar iets te gebeuren of we raken afgeleid. Smartphones en apps maken gebruik van dat principe bij notificaties: een geluid of een trilling is al genoeg om de aandacht even op te eisen.
Bovendien kan een notificatie van alles betekenen, van een onbetekenend pushbericht tot een in onze gedachten vaak onmisbare mededeling van een vriend of familielid. We weten uit ervaring dat sommige berichten of meldingen een fijn gevoel geven, denk bijvoorbeeld aan een liefdevol bericht van je partner of een langverwachte reactie op een belangrijk mailtje. 'Daarom pak je toch al snel je telefoon, ook al wil je het niet, omdat elke melding de moeite waard kan zijn', zegt Van der Stigchel. Zelfs als we weerstand bieden, blijft er iets hangen wat hij 'mentale jeuk' noemt.
De altijd aanwezige postbode
Om dezelfde reden volgen berichten in apps als Instagram, Facebook en TikTok elkaar direct op: zo worden gebruikers geconditioneerd om elk volgend bericht te willen zien. 'Vroeger liepen we de postbode alvast tegemoet, in de hoop dat we een leuke brief zouden krijgen, maar vandaag is die postbode er voortdurend, in onze telefoons.'
Toch hoeven smartphones op zich geen probleem te zijn, vindt de hoogleraar. 'Er is niks verkeerd aan een beetje ontspannen scrollen door Instagram of Facebook, 's avonds op de bank.' Het gaat volgens hem mis als we zonder erover na te denken de telefoon pakken. Bijvoorbeeld op lege momenten van de dag, tussen activiteiten in. 'Dan haal je al snel je telefoon uit je zak, terwijl je je eigenlijk juist even zou moeten vervelen. Het is hartstikke belangrijk om je brein even tot rust te laten komen.'
Hoe kijkt Van der Stigchel naar dumbphones? Zelf heeft hij een iPhone, en hij vindt het een 'fantastisch' ding: alles wat hij wil, staat erop, van de verzamelde kennis van de mensheid tot zijn favoriete muziek. De truc, zegt hij, is om te weten wat je wilt, en dumbphones kunnen een manier zijn om dat te ontdekken: 'Als je een tijdje een dumbphone gebruikt, kan dat helpen je te realiseren welke functionaliteiten van je smartphone je mist. Gebruik die vooral, maar gooi de rest lekker weg.'