de Volkskrant | Noodkreet Zeeuws dorp: 'Niet alleen bouwen voor de Roompot en Europarcs'

Dit artikel is afkomstig uit de Volkskrant. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

De basisschool is al een paar jaar weg door gebrek aan leerlingen, de voetbalclub eveneens door gebrek aan leden. En nu heeft ook de bakker onlangs zijn deuren gesloten door gebrek aan klanten - adieu Zeeuwse bolussen. "De leefbaarheid is hier in gevaar", zegt Peter Zuurbier, voorzitter van de dorpsraad in Nieuwvliet, een dorp in Zeeuws-Vlaanderen met vierhonderd inwoners op 2 kilometer van de Noordzeekust.

En dat komt volgens hem vooral door de problematiek van de 'tweede woningen en toeristische verhuur'. Het dorp telt 272 huizen, waarvan meer dan de helft in gebruik is als tweede woning van rijke Belgen, Duitsers of Nederlanders die elders wonen. Of ze worden verhuurd als vakantiewoning.

"De praktijk is dat een groot deel van de woningen tien maanden van het jaar leeg staat", zegt Zuurbier (71) in zijn vrijstaande nieuwbouwhuis met uitzicht over een akker vol wuivende wintertarwe - in de verte vaart traag maar gestaag een kolossaal containerschip voorbij. "Dat tast de sociale cohesie aan. Meer mensen moeten hier permanent wonen, meedoen aan sociale activiteiten, meedoen met het voetbal, hun brood kopen bij de bakker. Nu resteren alleen nog twee restaurantjes."

De gemeente Sluis - waarvan Nieuwvliet één van de vijftien dorps- en stadskernen is - heeft een 'stedenband' met Amsterdam, Heerlen en de Groningse gemeente Eemsdelta. Deze band is ooit geïnitieerd door de Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan, die 'als hoofdstad' ook verantwoordelijkheid wilde nemen voor krimpgemeenten aan de rafelranden van Nederland.

'Brede welvaart'

De burgemeesters van de vier 'stedenbandgemeenten' organiseren vrijdag in Heerlen een conferentie over 'brede welvaart'. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar economische productiviteit, maar vooral ook naar de kwaliteit van leven, zoals gezondheid, onderwijs, milieu, leefomgeving, sociale cohesie en veiligheid.

Sluis scoort niet zo best in de Regionale Monitor Brede Welvaart 2021, die het CBS in december heeft gepubliceerd. Economisch gaat het wel goed: dankzij het toerisme is de werkloosheid laag. Maar op andere indicatoren, zoals afstand tot basisschool, sportterrein of openbaar groen, verkeert de Zeeuwse plattelandsgemeente in de onderste regionen.

"We scoren inderdaad niet zo positief", erkent burgemeester Marga Vermue (CDA) op het gemeentehuis in Oostburg, een van de vier stadjes in de gemeente Sluis - zelfs het piepkleine Sint Anna ter Muiden, met vijftig inwoners, heeft ooit stadsrechten gekregen. "Dat zie je meer aan de randen van het land. We hebben minder voorzieningen dan in stedelijke gebieden."

Volgens het CBS speelt inderdaad mee dat in de grensregio's zogenaamde 'grensoverschrijdende aspecten van het dagelijks leven' niet worden gemeten. Maar Vermue steekt niet onder stoelen of banken dat Sluis best wel een bijzondere gemeente is: "De afstanden zijn bij ons groot. We zijn qua oppervlakte groter dan de gemeente Amsterdam, maar hebben slechts 23 duizend inwoners in 17 kernen en een aanzienlijk aantal buurtschappen. We hebben weinig inwoners, maar veel toeristen. Door het toerisme zijn er veel horecazaken en supermarkten, maar staat de leefbaarheid in de dorpen onder druk."

Een gevleugelde uitspraak in Sluis is dat je er gemakkelijker een vakantiehuis dan een woonhuis koopt. Of zoals voorzitter Zuurbier van de dorpsraad Nieuwvliet dat verwoordt: "We moeten niet alleen bouwen voor de Roompotten en Europarcs in deze streek, maar ook voor de eigen bevolking hier. Jongeren willen een betaalbare starterswoning, senioren een goed geïsoleerde servicewoning."

Krimpgemeente

Maar (sociale) woningbouw in een krimpgemeente stuit op allerlei provinciale en landelijke regels, die 'nieuwbouw voor toekomstige leegstand' moeten voorkomen. Daarnaast stuwen Belgische en andere kopers van tweede woningen de huizenprijzen op, waardoor bestaande woningen schier onbetaalbaar zijn geworden voor de eigen bevolking. De gemeente Sluis schat dat 20 procent van het totale aantal huizen (14 duizend) een 'tweede woning' is. In dorpen als Nieuwvliet en Retranchement ligt dat percentage zelfs dichtbij 50 procent of hoger. Wie door het laatstgenoemde vestingdorpje pal aan de Belgische grens rijdt, ziet inderdaad opvallend veel Belgische kentekens langs de straat staan.

"Het is een soort vicieuze cirkel", verzucht burgemeester Vermue. "Omdat je bevolking niet groeit, mag je niet bouwen. Maar om de Krimp te stuiten, moet je juist bouwen. Want zonder nieuwbouw trekken de jongeren zeker weg en komen de voorzieningen nog meer onder druk te staan."

Het gemeentebestuur heeft enkele jaren geleden met veel kunst- en vliegwerk en financiële steun de laatste middelbare school open kunnen houden. Die staat in Oostburg en telt iets meer dan zevenhonderd leerlingen. Maar de vergrijzing oftewel 'ontgroening' (aldus de burgemeester) gaat door. "We willen echt voorkomen dat die school dicht gaat, want dan moeten leerlingen 35 kilometer verderop in Terneuzen naar school en belanden we echt in een negatieve spiraal", aldus Vermue. "Dat is een groot verschil met Amsterdam, waar kinderen altijd wel op een andere school in een andere wijk terecht kunnen."

Aan banden

Maar er gloort hoop voor Sluis. Eind vorig jaar durfde de gemeenteraad het nog niet aan, maar de kersverse coalitie wil het tweedewoningbezit en de toeristische verhuur in de dorpskernen eindelijk aan banden leggen. Bovendien beloven Sluis Lokaal, VVD en PvdA huizenbouw in alle dorpen voor jong en oud, minstens 845 woningen tot 2030.

"Het wordt een keer tijd", zegt Peter Zuurbier in Nieuwvliet. Want de stilte op het bouwfront in de dorpen staat in schril contrast met de drukke bouwactiviteiten in Cadzand-Bad direct aan de kust, waar een Belgische projectontwikkelaar al jaren appartementencomplexen voor vakantieverhuur uit de grond aan het stampen is. "Ik hoop dat we al die doemverhalen over krimp een keer achter ons kunnen laten", aldus de voorzitter van de dorpsraad. "De dorpen moeten weer tot leven komen."