de Volkskrant | Nog steeds veel hooikoortsklachten, wat helpt?

Dit artikel is afkomstig uit de Volkskrant. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Wanneer je pollen inademt, komen ze in het slijmvlies terecht. Als je allergisch bent herkennen antilichamen eiwitstructuren op de pollenkorrel als ongewenste indringer. Het afweersysteem zet vervolgens een reactie op gang om de indringer weg te spoelen, wat leidt tot de bekende hooikoortssymptomen zoals tranende ogen, niezen, loopneus en kriebelhoest. Circa een kwart tot een derde van de Nederlanders heeft daar wel eens last van.

De overgevoeligheid hebben we te danken aan een prehistorisch avontuurtje van onze voorouders met de neanderthaler. Moderne Europeanen en Aziaten lopen rond met in hun genenpakket 2 tot 3 procent neanderthaler-DNA. Dat moeten we zo'n 50 duizend jaar geleden hebben opgepikt, door kinderen te krijgen met neanderthalers - onder welke omstandigheden, weet niemand. Al eerder bleek dat het neanderthaler-DNA het immuunsysteem versterkt en ons, gek genoeg, bevattelijker heeft gemaakt voor hooikoorts, astma, lupus en de ziekte van Crohn. Wellicht omdat het neanderthaler-DNA ons immuunsysteem iets té scherp heeft afgesteld, met als gevolg meer kans op auto-immuunziekte, is de heersende aanname.

Het aantal hooikoortspatienten is de afgelopen decennia gestegen. Mogelijk komt dit doordat we steeds schoner zijn gaan leven. Volgens die zogeheten hygiënetheorie worden we steeds minder blootgesteld aan bacteriën en schimmels in onze omgeving, met als gevolg dat het immuunsysteem zich slechter ontwikkelt en te heftig reageert op onschuldige stoffen als graspollen. "Studies tonen bijvoorbeeld aan dat kinderen die opgroeien op een kleinschalige boerderij later minder vaak allergisch zijn dan stadskinderen", zei onderzoeker en pollenspecialist Letty de Weger van het pollentelstation van het LUMC onlangs in deze krant. "Maar er zijn meer factoren die meespelen, zoals luchtvervuiling en voedingspatronen. De laatste jaren lijkt de stijging trouwens wel af te vlakken."

Dan de vraag: wat doe je eraan? Een zware hooikoortsaanval kan het plezier van een mooie lentedag aardig verpesten en wanhopige patiënten zijn, als de medicijnen niet goed genoeg werken, tot van alles bereid om het pollenleed te verzachten. Een rondje googelen levert talloze internetlijstjes op met huis-, tuin- en keukentips tegen hooikoorts, maar daar staat ook een hoop flauwekul tussen. Wij zetten de zin en onzin op een rijtje.

Om inzicht te krijgen in je pollenallergie is het een goed idee om de pollentellingen in de gaten te houden. Bomen bloeien bijvoorbeeld eerder in het jaar dan gras, dus mensen die allergisch zijn voor boomstuifmeel krijgen klachten in het voorjaar. Als je weet wat jouw boosdoener is kun je er beter op anticiperen.

Het Elkerliek Ziekenhuis in Helmond telt sinds 1969 pollen van 41 verschillende bomen, grassen en kruiden. Ook het LUMC houdt een pollentelling bij. Op de sites van Pollennieuws.nl en Hooikoortsradar kun je kaarten met actuele pollenvoorspellingen bekijken.

Stop twee rode lampjes in je neus en je hooikoortsklachten zijn verleden tijd, zou het? Het allergieapparaat met de naam Medinose Pro, volgens fabrikant Medisana "het grootste wapen tegen de hooikoorts", zou een beschermlaagje zou vormen in de bovenste luchtwegen. Klinisch getest, staat op de website van het apparaat. Maar de studies die in de loop der jaren zijn uitgevoerd hebben nogal wat mankementen. Dat dit soort apparaten gewoon te koop zijn, ondanks de flinterdunne wetenschappelijke onderbouwing, is mogelijk door de soepele regelgeving voor het vermarkten van medische hulpmiddelen.

Het idee van een beschermlaagje in je bovenste luchtwegen is overigens geen onzin. Maar: "Je kunt beter een dotje vaseline in je neus smeren", adviseert internist-allergoloog Theo Roovers van het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg. Daarvan is namelijk wél bewezen dat het helpt bij hooikoortsklachten. "Een barrière opbouwen helpt", zegt hij. "Op die manier kunnen de pollen minder makkelijk het neusslijmvlies bereiken."

Om dezelfde reden helpt een (zonne)bril ook, voor hooikoortsigen die last hebben van jeuk in de ogen. Een andere tip van Roovers: je haren uitspoelen voor je 's avonds gaat slapen. "Pollen verspreiden zich via de lucht en blijven in je haren plakken. 's Nachts, als je in bed op je kussen ligt, ga je met je neus in die pollen liggen wrijven." Door je haren te wassen of uit te spoelen is de blootstelling aan de allergenen al een stuk minder, zegt Roovers. "Het zijn banale dingen, maar ze helpen wel." En: blijf hooikoortsmedicijnen ook gebruiken op de dagen zonder veel klachten.

Rob van der Hulst, kno-arts bij ziekenhuis Amstelland in Amstelveen tipt het mondkapje. "Het kapje houdt pollen tegen. Zeker in een periode waarin je de pollen rond ziet vliegen, kan dat handig zijn voor mensen met zware hooikoorts." Waarom zijn hooikoortspatiënten dan nog niet massaal overgestapt naar het mondkapje? Van der Hulst: "Er wordt nog geen reclame voor gemaakt. Bovendien ben je moeilijk te verstaan en loop je toch een beetje voor paal."

Mocht u toch enthousiast zijn geworden, dan zijn mondkapjes op internet te krijgen voor 3 tot 8 euro. Die mondkapjes zijn over het algemeen van goede kwaliteit, aldus Van der Hulst, en houden zowel fijnstof als uitgehoeste ziektekiemen tegen. Moeten we bij de aanschaf nog ergens op letten? Van der Hulst: "Het belangrijkste lijkt me dat het kapje een beetje prettig zit."

Het ziet er tamelijk exotisch uit. Een mini-theepotje waarmee je zout water in het ene neusgat giet, waarna het water het andere neusgat weer uit loopt. Dit eeuwenoude reinigingsritueel uit India heeft vaste grond aan de voet gekregen in het westen. Neusdouches zijn er inmiddels te kust en te keur, bij drogist en apotheek.

En ja, het werkt. Het wetenschappelijk bewijs is niet overweldigend, maar sinds 2010 overtuigend genoeg voor kno-artsen om de neusdouche aan te bevelen bij tal van kwalen aan de luchtwegen. Denk aan verkoudheid, acute en chronische ontstekingen van neus en bijholten, allergieën voor gras, pollen, huisstofmijt en dierenvachten.

"Uit de meeste onderzoeken blijkt dat een neusspoeling veel ellende afvoert zoals virusdeeltjes, bacteriën, stof en pollen." Dat zegt Rob van der Hulst, kno-arts bij het ziekenhuis Amstelland in Amstelveen. Hij noemt de neusdouche "een hele nuttige aanvulling" op bestaande medicatie. "Wij leren patiënten dat ze voor de spiegel moeten gaan staan. Het hoofd vrijwel rechtop. Je zet de tuit van het potje op het rechterneusgat, je houdt je mond open en spant je huig door ka-ka-ka te zeggen. Dan loopt het water het andere neusgat uit. In de spiegel kun je dat controleren."

In Nederland kun je gewoon kraanwater gebruiken. In veel andere landen wordt geadviseerd het eerst water te koken om te voorkomen dat je bacteriën van buiten in je neus en holten brengt. Belangrijk is dat het water lauw en lichtzout is: drie theelepeltjes zout op een liter water. Sommige mensen zijn zo enthousiast over hun netipotje (zoals het in India heet) dat ze de spoeling het hele jaar door gebruiken, preventief. Dat gaat Van der Hulst wat ver. "Maar als je partner verkouden wordt of als het pollenseizoen begint, is het wel handig om preventief te spoelen."

Het drinken van gin tonics of andere mixdrankjes met gin of wodka zou helpen tegen hooikoorts, schreef Britse boulevardkrant The Daily Mail in 2017. Heldere, gedistilleerde alcoholische dranken zouden namelijk minder allergie-opwekkende stoffen zoals histamine en sulfieten bevatten dan bier en wijn.

Maar het idee dat het helpt om histamine in voedsel en drank te mijden is niet erg plausibel. "Uiterst controversieel", noemt hoogleraar allergologie Roy Gerth van Wijk het. "Al zal ik nooit uitsluiten dat het voor een enkeling wel opgaat." Ook hoogleraar keel-, neus- en oorheelkunde Wytske Fokkens van het Amsterdam Medisch Centrum (AMC) ziet weinig in het histamineverhaal. Ze wijst op een groot recent onderzoek onder ruim twaalfhonderd patiënten. De uitkomst: hoewel patiënten geregeld klachten ervaren na het drinken van histaminerijke alcohol, melden ze die niet na het eten van histamine-rijk voedsel, zoals als oude kaas. Dezelfde studie wijst erop dat alcohol de meeste hooikoortsaanvallen zelfs verergert: alcohol irriteert de neusslijmvliezen, ook bij mensen die niet allergisch zijn.

Lokale bijenhoning eten is volgens sommige imkers de oplossing tegen hooikoorts. De theorie klinkt aantrekkelijk: door plaatselijke honing te eten zou je geleidelijk aan immuun worden voor het pollen dat de allergie veroorzaakt. Zo kun je jezelf 'desensibiliseren'.

Internist-allergoloog Hanneke Oude Elberink, in Nederland de expert op het gebied van insecten en hooikoorts, kent de verhalen. "Mensen denken dat ze zich daarmee blootstellen aan het stuifmeel waar ze allergisch voor zijn. Dat idee is leuk, maar de logica ontbreekt", zegt ze. Want wat is het geval? Het zijn vooral stuifmeelkorrels van windbestuivers die hooikoorts veroorzaken. Dat zijn planten die voor hun voortplanting afhankelijk zijn van de wind, voornamelijk bomen en grassen. En die zitten nu juist nauwelijks in honing. Oude Elberink: "Er komen wel wat pollenkorrels in de honing terecht, maar die zijn vooral van planten die voor hun voortplanting van insecten afhankelijk zijn. Bloemen dus."

Goed tegen je allergie? "Nee. Tenzij je erin gelooft en de honing lekker is", zegt Blacquière opgewekt. "Bovendien is het onzin dat je lokale honing zou moeten eten. Soms zit er stuifmeel in de lucht van planten uit andere landen, want het pollen van windbestuivers kan gigantisch ver reizen. Zo hadden we een paar jaar geleden een enorme lading stuifmeel in de lucht van dennen uit Noorwegen. Veel mensen bleken daarvoor erg allergisch te zijn. Tja, dan zou je dus honing uit Noorwegen moeten importeren."

Nog zo'n onorthodox medicijn dat ieder hooikoortsseizoen weer opduikt: het verorberen van levende pissebedden. RTV Oost-presentator Bastiaan Kleinjan at vorige week een levende pissebed bij zijn banaan onder het motto "baat het niet, dan schaadt het niet." Voor je nu onder hetzelfde motto de stoeptegels in je tuin gaat omkeren: er is echt geen enkel wetenschappelijk bewijs voor dat dit werkt. In 2015 opperde een kno-arts desgevraagd aan RTV Drenthe dat het eten van pissebedden hetzelfde effect zou hebben als immunotherapie, omdat de allergene eiwitten in pollen in pissebedden in hogere concentratie aanwezig zijn.

Maar immunotherapie werkt helemaal niet via voeding. Wytske Fokkens, hoogleraar keel-, neus- en oorheelkunde aan het AMC, was er dan ook 'buitengewoon verbaasd' over. "Ons maag-darmkanaal is buitengewoon goed in staat de allergene eiwitten uit pollen af te breken. Immunotherapie gaat via een injectie in de huid of onder de tong zodat het direct in de bloedbaan terechtkomt." Ook hooikoortsdeskundige bioloog van Arnold van Vliet van de Wageningen University & Research was er zeer sceptisch over. "Het lijkt mij heel onwaarschijnlijk, al is het maar om de reden dat als het zo zou zijn, dit allang op de markt beschikbaar zou zijn", aldus Van Vliet. "In de literatuur kan ik er in elk geval niets over vinden."

Dat sommige pissenbeddeneters een verlichting van hun klachten meldden valt waarschijnlijk te wijten aan een psychologisch placebo-effect of aan de wisselende pollenconcentratie in de lucht. Wat dat eerste betreft zijn er voor de radeloze hooikoortspatiënt toch prettiger placebo's te bedenken. Zoenen bijvoorbeeld. Ook onzin, maar een stuk aangenamer en het bespaart die arme beestjes bovendien een wreed lot.