De Turkse president Erdogan verzet zich tegen toetreding van Zweden en Finland tot de Navo, omdat ze volgens hem terroristische organisaties steunen. Hij doelt onder meer op de Koerdisch-Syrische YPG. Wat is dat voor een organisatie?
Dit artikel is afkomstig uit de Volkskrant. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.
Volgens de Turkse president Erdogan is het simpel: de Syrisch-Koerdische YPG bestaat uit terroristen die eropuit zijn Turkije te destabiliseren. Een heel ander verhaal valt te beluisteren in westerse hoofdsteden. Daar geldt de YPG als een gewaardeerde militair-strategische partner zonder wiens hulp de terroristen van Islamitische Staat (IS) nooit verslagen hadden kunnen worden.
In een notendop is dit het conflict dat aan de basis staat van de recente uitlatingen van president Erdogan. Hij sprak zich uit tegen de toetreding van Zweden en Finland tot de Navo, onder meer met het argument dat die landen de YPG steunen. Maandag kondigde hij een nieuwe militaire operatie aan in het noorden van Syrië, waar het Turkse leger al jaren aast op een aaneengesloten bufferzone (30 kilometer diep) ten koste van de Koerdische YPG.
Daarmee keert een al langer sluimerende ruzie binnen de Navo terug aan de oppervlakte, en dringt een aantal prangende vragen zich op: wie zijn de YPG precies, en wat betekent de Turkse opstelling voor de machtsverhoudingen in Noord-Syrië?
De YPG, een afkorting voor Yekineyen Parastina Gel ('Volksverdedigingseenheden'), werden opgericht in 2012, een jaar na het begin van de Syrische opstand. De Koerden vormen in Syrië zo'n 10 procent van de bevolking en worden sinds decennia door het regime van president Bashar Al Assad onderdrukt en gemarginaliseerd. Hun verzet begon met enkel geweren en messen, maar kreeg dankzij Amerikaanse steun een serieus militair karakter. Alleen al de voorbije vier jaar gaf Washington 2,4 miljard euro uit aan wapentuig en trainingen voor de Syrian Democratic Forces (SDF), een parapluorganisatie met de YPG aan het hoofd. Behalve de Koerden maken ook Arabische Syriërs er deel van uit.
PKK
Erdogans grootste bezwaar is dat de YPG zeer verweven is met de Koerdische PKK, met wie Turkije al veertig jaar in oorlog is. Die verwevenheid is zowel logistiek als militair - de meeste YPG-commandanten zijn PKK-strijders. In het Westen staat de PKK op de lijst van terroristische organisaties, maar omdat er vanaf 2014 een grotere vijand op het toneel verscheen, te weten Islamitische Staat, besloten de Verenigde Staten toch tot een nauwe samenwerking met de YPG. Momenteel zijn er 900 Amerikaanse militairen ter plekke. Om de Turken gerust te stellen, deelt het Witte Huis lijsten van hun personeel en wapens met Ankara.
Sinds de militaire nederlaag van IS in maart 2019 heeft de SDF de volledige controle over Noordoost-Syrië dat de naam draagt van een 'autonome regio', inclusief een eigen bestuur. Het is een project 'zonder lange houdbaarheidsdatum', zo zegt een westerse diplomaat op voorwaarde van anonimiteit, vooral omdat de SDF door de het (niet-Koerdische) merendeel van de bevolking als bezetters worden gezien. De 'autonome regio' is daardoor een wankel kaartenhuis dat in het geval van een Amerikaans vertrek meteen zou omvallen. Daar komt bij dat IS zich nog altijd laat gelden met aanslagen in zowel Syrië als Irak.
Legpuzzel
Wat de legpuzzel in noordelijk Syrië extra ingewikkeld maakt, is dat vrijwel iedereen zich ermee bemoeit: naast de Turken en de Amerikanen zijn dat de Iraniërs en - namens het Al Assad-regime - de Russen. Die laatsten gooiden het in 2019 op een akkoordje met Erdogan om gezamenlijk de bestaande grenzen te monitoren. 'Wat de Turken tot nu toe heeft tegengehouden, is niet het verzet van de SDF, maar de aanwezigheid van Amerika en Rusland', aldus Aron Lund, een Syriëkenner verbonden aan de progressieve denktank Century Foundation.
Op het moment bestrijdt Turkije de 'autonome regio' vooral met drones, economische oorlogvoering, het droogleggen van rivieren en de steun aan concurrerende Syrische rebellen. Twee brede stroken aan de Turks-Syrische grens staan al onder controle van pro-Turkse rebellen. Onduidelijk is waar Erdogan zijn volgende invasie voorbereidt. "Een invasie van Kobani, hetgeen de Turken in 2018 probeerden, zou het einde betekenen van de 'autonome regio", zo zegt Fabrice Balanche, een Midden-Oostenkenner van denktank Washington Institute. "Ik kan me niet voorstellen dat de Amerikanen dat zouden accepteren, ook niet in ruil voor een Turks 'ja' tegen Navo-uitbreiding. Want als Kobani valt, kan Al Assad het noordoosten innemen."
Analisten zijn het erover eens dat een Amerikaans vertrek uit de regio minder plausibel is geworden door het uitbreken van de oorlog in Oekraïne. Zo'n exit zou het partnerschap tussen Al Assad en Poetin in de kaart spelen, en dat kan president Biden zich niet veroorloven.
Het initiatief ligt nu bij Erdogan die in de prettige positie verkeert dat zowel de Russen (inzake Oekraïne) als de Amerikanen (inzake Navo-uitbreiding) zijn steun zoeken. De president heeft zijn generale staf bijeen geroepen voor topoverleg op donderdag. Die uitgangspositie zou hij kunnen gebruiken in Noord-Syrië, bijvoorbeeld door een aanval op Tel Rifaat, een door de Koerden bestuurde enclave ten noorden van Aleppo. Erdogan zal in zo'n scenario proberen eerst rugdekking van Poetin te krijgen, zo zegt Syriëkenner Lund, "actief dan wel passief". Turkije gokt er dan op dat de Amerikanen de eenheid binnen de Navo - broodnodig aan het front in Oekraïne - niet op het spel zullen willen zetten.