De rechtszaak tussen Depp en Heard was overal en de hele tijd in beeld, dankzij algoritmes en bots

Analyse

Voor wie afgelopen maand het internet betrad leek er geen ontkomen aan: de zaak Depp versus Heard.

Miljoenen socialemediagebruikers wereldwijd waren getuige van een civiele rechtszaak waarin acteur Johnny Depp een schadevergoeding eiste van zijn ex, actrice Amber Heard, die hem – overigens zonder zijn naam te noemen – in een opinieartikel uit 2018 in The Washington Post zou hebben beschuldigd van misbruik en partnergeweld. Depp eiste vijftig miljoen dollar van Heard wegens misgelopen rollen, Heard eiste op haar beurt het dubbele wanneer de jury haar in het gelijk stelt.

De zevenkoppige jury is op vrijdag in beraad gegaan, na de slotpleidooien van beide partijen in de zaak. De jury kan zoveel tijd voor het beraad nemen als nodig geacht. Aanstaande dinsdag hervat de jury haar beraadslagingen.

De mondiale manie van de afgelopen weken deed denken aan de hype rond een nieuwe hitserie op Netflix. Overal kon je livestreams van de zaak, podcasts met nabesprekingen en zogeheten recaps (samenvattingen) vinden, voor het geval je even een onthulling uit de rechtszaal gemist had. En ook offline, rond de spreekwoordelijke koffieautomaat, ging het op veel plekken over de vraag: ben je team-Depp of team-Heard? Je zou haast vergeten dat de beide acteurs in dit geval zichzelf speelden.

Het fenomeen deed sommige waarnemers denken aan de arrestatie en daaropvolgende publieke rechtsgang rond O.J. Simpson, in de jaren negentig. Een collectieve obsessie met de vermeende transgressies van een superster. De overeenkomsten tussen beide zaken zijn evident.

Met dien verstande dat de wereld anno 2022 niet alleen kijkt, maar ook terugpraat. In verhitte chatpanels, bijvoorbeeld, naast de livestreams op YouTube. Wie in de zee aan berichten op wil vallen moest op sommige momenten tot wel honderden dollars betalen om met een bericht te worden uitgelicht.

Ook de algoritmes van de grote nieuwssites en socialemediaplatforms, die internetverkeer maar wat graag naar de grootste gemene deler sturen, ontbraken nog in de jaren negentig. Laat staan dat er toentertijd sprake was van zogeheten bots (gemanipuleerd online verkeer) die door met name het kamp-Depp zouden zijn ingezet om video’s en artikelen die in zijn voordeel pleiten op te stuwen in de vaart der volkeren. „Ik heb de zaak niet gevolgd”, schreef The New York Times-criticus Amanda Hess in een analyse, „de zaak volgde mij.”

Een eenduidig narratief van een vrouw die in haar recht staat tegenover een machtige man begon tijdens de zaak te kantelen. De nuance dat een Britse rechter al eens gesteld had dat de Britse krant The Sun hem een man die zijn vrouw slaat mocht noemen omdat er voldoende grond leek voor Heards beschuldigingen, ging zodoende voor het grote publiek in de Verenigde Staten verloren. Die zaak deed daar destijds, in 2020, aanmerkelijk minder stof opwaaien.

Op de juryleden zelf hebben deze online offensieven normaal gesproken geen invloed gehad. Die waren, zoals gebruikelijk in Amerikaanse rechtszaken, gedurende het proces afgesloten van de buitenwereld. Weliswaar sijpelden de online discussies over de zaak zo nu en dan de rechtszaal binnen. Zo riep kamp-Depp een twittergebruiker op als getuige omdat die over belastende informatie over Heard zou beschikken. En refereerde kamp-Heard in het slotpleidooi aan de online „lastercampagne” van Depp en de zijnen.

Hoe schadelijk deze strijd om de beeldvorming voor de rechtsgang feitelijk is geweest, is dus nog maar de vraag. Het lijkt interessanter om de betekenis van de kwestie buiten de rechtszaal te wegen. Wat zegt Depp versus Heard over dit moment in onze cultuur?

De gretigheid waarmee internetgebruikers – zoekend naar afleiding wellicht, van pandemie- en oorlogsnieuws – met dit verhaal aan de haal gingen deed denken aan de populariteit van zogeheten juice-kanalen, die het ene na het andere sappige nieuwtje over gevallen sterren de online ether inpompen.

Na het verspreiden van desinformatie en het beïnvloeden van democratische processen lijkt entertainment de nieuwe melkkoe van door clicks gedreven techbedrijven en van nieuwsmedia die hun verdienmodel met succes op deze platforms hebben verknoopt. Een precaire #MeToo-kwestie uit de privésfeer wordt dan algauw een soapachtige saga om mensen aan hun schermen gebonden te houden. Met de belofte van echte invloed op de uitkomst bovendien, als spionnen in het ‘spionnenleger’ van Yvonne Coldeweijer bijvoorbeeld. Of als online juryleden, die met duizenden anderen al chattend beraadslagend voor rechter spelen.

Bijna een kwart eeuw na het verschijnen van The Truman Show, de iconische film over een stad waarin bijna alle bewoners als acteurs in een realitysoap beland zijn, kijken we niet meer naar onszelf en naar elkaar, maar – als vanouds, bijna – naar de sterren en hun lotgevallen. Al is het tegenwoordig méér dan alleen kijken: velen wanen zich – net als in The Truman Show – ook acteurs in deze soap. 24-uurstelevisie maakte van dit soort celebrity-rechtszaken een spektakel, TikTok maakt het tot een sport, schrijft Amanda Hess daarover in The New York Times. Een game waarin de grenzen tussen de offline en de online werkelijkheid de facto verdwenen zijn.

„Een sleutel tot een goed begrip van onze tijd”, zo noemden Amerikaanse critici The Truman Show destijds, aldus de NRC-correspondent vanuit Washington. Die toonde zich daar, met overigens alle lof voor de „subtiele komedie” zelf, nogal sceptisch over. „De televisie vertoont veel rotzooi, en presenteert iedere dag allerlei namaak als authentieke werkelijkheid. Maar of ze het leven van veel mensen echt beheerst en ons allen tot slaven maakt, mag betwijfeld worden.”

Van die destijds gerede twijfel blijft een kwart eeuw later welbeschouwd nog maar weinig over. Toch bleek uiteindelijk niet het scherm van onze televisie, maar dat van onze computer en later onze telefoon de plek waar de profetische aspecten uit The Truman Show tot volle wasdom kwamen. Miljarden burgers wereldwijd bleken vrijwillig bereid privacy in te leveren om intimiteiten uit hun levens voortdurend met anderen te delen.

Wie op zoek is naar een sleutel om tot een goed begrip van deze tijd te komen kan beter bij Don’t look up terecht, de Netflixfilm waarin de wereld in het zicht van een komende ramp zich verliest in trivialiteiten. Al loopt die een stuk grimmiger af dan The Truman Show.