Boeren krijgen twee weken extra voor aardappeloogst, 'dat is nog niet genoeg'

Demissionair landbouwminister Piet Adema gaat mee met de wens van de Tweede Kamer. Die wil dat boeren twee weken langer de tijd krijgen om een vanggewas - dat stikstof opneemt - te zaaien na het rooien van hun aardappelen. Adema: "We hebben een nat voorjaar gezien, dus moeten we nu later oogsten als we rijpe aardappelen willen", zei hij na afloop van de minsterraad.

Aardappelboeren liepen massaal te hoop tegen de nieuwe regel dat ze hun gewassen per 1 oktober van het land moeten halen. Met deze zogenaamde 'kalenderlandbouw' wil de overheid de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater verbeteren. Ruim vijfduizend aardappelboeren hadden aangegeven dat ze de deadline van 1 oktober niet halen.

De nieuwe wet is niet uitvoerbaar, zegt aardappelboer Pieter Evenhuis, ook bestuurder van landbouworganisatie LTO. "Het is bedacht achter een Haags bureau." Vanwege het slechte voorjaar zijn veel aardappels nog niet klaar voor de oogst. "Ook niet met twee weken extra."

Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit wil met de maatregel - die tot 2027 geldt - de uitspoeling van stikstof tegengaan. Het idee is dat boeren hun gewassen op tijd oogsten zodat ze voor 1 oktober een 'vanggewas' op het land kunnen inzaaien. Dat is een plantje dat stikstof uit de bodem opneemt en uitspoeling naar het grondwater tegengaat.

Het ministerie hanteerde 1 oktober vanwege wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat hoe eerder het vanggewas is ingezaaid, hoe effectiever het is voor de opvang van stikstof. Onderzoeker Wijnand Sukkel van de Wageningen University & Research onderstreept dat. "Als je de vanggewassen pas na 1 oktober inzaait, groeien ze minder goed en nemen ze ook minder stikstof op. Helemaal als het pas november wordt."

Evenhuis heeft 400 hectare grond in en rondom Giethoorn en kan naar eigen zeggen iedere Nederlander vier keer per jaar van friet voorzien. Hij zegt geen keuze te hebben: zijn aardappels kunnen nog niet van het land. "Ze zijn nog te zacht door het slechte voorjaar. Dat is ook nog zo over twee weken", zegt hij.

Toch hoeven we ons geen zorgen te maken om minder friet, aldus Evenhuis. "Ik hou me niet aan de nieuwe wetgeving. Als ik te vroeg oogst, hou ik maar een tiende van mijn omzet over." Hij verwacht dat bijna alle aardappelboeren niet genoeg hebben aan twee weken extra en de nieuwe deadline massaal aan hun laars zullen lappen.

Ook de Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie (VAVI) is niet blij met de kalenderlandbouw. Het is volgens directeur Andries Middel een te grote logistieke opgave. "We werken juist met de natuur mee. We halen de aardappels van het land en brengen ze rechtstreeks naar de fabriek. Dit gebeurt in etappes", zegt hij. "Als alle boeren op dezelfde dag hun aardappels van het land moeten halen, komt alles in één keer bij ons binnen en dat kunnen we niet aan. Aardappelen opslaan, kost ons al gauw een miljard."

Waterverontreiniging door stikstof van gewassen als aardappelen is een groot probleem. "Als je dit wilt oplossen, gaat dat nou eenmaal gepaard met kosten", zegt onderzoeker Sukkel. De verantwoordelijkheid ligt volgens hem bij de overheid, maar ook bij de sector zelf.

Dat boeren nog niet kunnen oogsten, komt door het weer, maar ook door het aardappelras waar de boer voor kiest, legt Sukkel uit. "Een boer kan ook een ras kiezen dat eerder geoogst kan worden om vervolgens die aardappels op te slaan. Dat brengt kosten met zich mee, maar we zien steeds vaker dat dit soort kosten door de vervuiler betaald moeten worden." Daarnaast zou de overheid volgens hem een noodfonds moeten bieden bij extreem weer.

Boeren die zich niet aan de deadline houden, mogen het jaar daarna minder (kunst)mest gebruiken. Dat is volgens het ministerie een milde sanctie met relatief weinig financiële gevolgen. Boer Evenhuis neemt die 'straf' voor lief. "Minder mest is minder erg dan een onrijp gewas oogsten."

Demissionair landbouwminister Adema lijkt nu dus gevoelig voor de argumenten van de aardappelboeren, terwijl de Europese Commissie heeft aangegeven dat Nederland niet mag afwijken van de deadline, anders zal Europa de mestregels voor Nederland bijstellen. "Daar hebben we goed naar gekeken. We hebben te maken met een uitzonderlijke situatie, dus dit jaar verlengen we de oogstperiode. We blijven met Brussel in gesprek en ook op zoek naar een alternatief."

De aardappelboeren blijven naar eigen zeggen voorlopig gewoon hun boerenverstand gebruiken. Boer Evenhuis is blij dat de minister enigszins tot inkeer is gekomen, maar kan nog steeds niet met een kalender werken: "Er wordt van ons verwacht dat we meer met de natuur werken. Maar de natuur houdt zich niet aan een kalender, maar aan het weer. Als een aardappel rijp is haal je 'm eruit, ook als dat pas in november is."