Langzaam lossen de laatste restjes Covid in het niets op. De Eerste Kamer gaat als het goed is een einde maken aan de coronawet die de minister van Volksgezondheid in staat stelde om twee jaar lang per decreet te regeren. De oversterfte is volledig overgenomen door influenza en andere oude vertrouwde luchtweginfecties die de voorpagina niet halen. Het is genoeg geweest met de crisisstand. We leren leven met het virus en alle gewone dingen voelen heerlijk.
Een kleine groep Nederlanders zie ik nog vasthouden aan de Covid-rituelen: de boks, de zwaai, het knikje op afstand. De ongeschreven sociale regels verschillen sterk. Soms geeft men geen hand uit angst. Met de heersende griepgolf is het zo gek nog niet. Maar net zo vaak geeft dat hardnekkige handweigeren een bepaald soort statuur. De boks als passief-agressief statement van de feitenridder die een bepaald soort verhevenheid uitstraalt: ik sta aan de goede kant in de informatie-oorlog. Je verbergt je vingers weer snel in je handpalm om hopelijk net op tijd de knokkels van de ander te toucheren.
Voor mij is dat soort rituelen een vage herinnering aan hoe de crème de la crème van de wetenschap het zo faliekant mis kon hebben over de aard van dit virus. Kent u de basisregels nog? Handen wassen, hoesten in uw elleboog, afstand houden en thuisblijven bij klachten. De Jonge en Rutte bleven ze keer op keer, soms teleurgesteld zuchtend herhalen alsof ons gebrek aan gehoorzaamheid de oorzaak was dat dat virus telkens weer opkwam. De regels waren toch simpel en duidelijk.
Met de kennis van nu weten we dat die regels gebaseerd waren op de grootste collectieve wetenschappelijke dwaling uit de moderne geschiedenis. Met name de eerste drie (elleboog, handen wassen en afstand houden) zijn volledig gebaseerd op het idee dat het virus zich voornamelijk verspreidt via oppervlaktes en grote druppels. Het duurde één, soms twee jaar voordat de volksgezondheidsorganisaties begonnen op te schrijven dat de druppels die in de lucht blijven hangen een belangrijke besmettingsroute zijn.
Het ergste is de stelligheid waarmee men communiceerde. In Nederland was dat het RIVM, maar ook daar volgde men, zoals wetenschappers dat vaak doen, bijna blindelings de internationale kudde van infectieziektebestrijding. De Wereldgezondheidsorganisatie schreef geen bericht met een schoorvoetend: ‘helaas weten we het nog niet’, maar typte in hoofdletters: „FEIT: #COVID19 is NIET airborne.” Telkens wanneer men zich nu op feiten beroept denk ik hieraan.
In een artikel in Nature wordt er naar een oorzaak voor die blunder gezocht. Het lijkt een opeenstapeling van klassiek menselijk gedrag. Ondanks al het wetenschappelijk gereedschap lukt het ons zo vaak niet om de waarheid te kennen. Telkens wanneer er bewijs werd gepresenteerd dat niet strookte met de heersende theorie werd de kwaliteit, betrouwbaarheid of relevantie van de studie in twijfel getrokken. Bekende airborne ziekteverwekkers, zoals tuberculose, mazelen en waterpokken, zijn zeldzaam, al helemaal in de medische instituten van rijke landen. In westerse ziekenhuizen voorkom je besmettingen zoals met MRSA en met het norovirus door op structurele wijze je handen te wassen. Het was mede dankzij de heersende westerse medische dogma’s dat wij allen op het verkeerde been werden gezet.
Mijn vermoeden is nog steeds dat de aerosolen ons gewoon niet goed uitkwamen. Een virus dat zich voornamelijk verspreidt via oppervlaktes en grote druppels gaf ons mensen duizend-en-één dingen die we konden doen. Nieuwe rituelen van beachvolleyballen ontsmetten, plexiglas voorhoudschermpjes zoals die nu nog bij Heel Holland Bakt te zien zijn en de bode van de Tweede Kamer die het spreekgestoelte ontsmet. Handgelpompjes als signaal dat men het virus hier wel degelijk serieus neemt. Er was nog best veel mogelijk op anderhalve meter afstand en we klampten ons vast aan het idee dat je daarbuiten veilig was.
De heersende theorie sloot bovendien heerlijk aan bij de diepgewortelde westerse aversie tegen mondkapjes. U weet wel, die maatregel die wél effectief infecties voorkwam. En niemand hoefde beschaamd te bekennen dat Maurice de Hond dingen had gezien die de belangrijkste infectieziektebestrijders niet wilden accepteren.
Dat leerde ik van deze crisis. Te allen tijde zelf blijven nadenken. En als pavlovreactie dient de twijfel toe te slaan wanneer iemand net iets te hard ‘feit’ roept.
Rosanne Hertzberger is microbioloog.