VVD’er Ton Elias zat klaar achter zijn computer. Het was vrijdag 11 november 2016 en precies om 13.00 uur kwam zijn partij met de kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen. Daar stond Elias, die al acht jaar Kamerlid was, niet meer op. Eén minuut over één zette hij zijn brief aan VVD-voorzitter Henry Keizer op Twitter.
Elias had te horen gekregen, schreef hij aan Keizer, dat hij weg moest omdat hij in de partij „veel vijanden” had. Moest hij dat zien als een „objectief criterium”? Elias wist van zichzelf dat hij scherp en kritisch kon zijn. Maar was de VVD dan een partij van „allemansvrienden” waarin je elkaar niet soms ook „de waarheid” kon zeggen? Hij was vooral kwaad omdat hij niet eens een onverkiesbare plek kreeg. Dan had hij nog een kans gehad om met voorkeurstemmen terug te komen in de Tweede Kamer.
Deze week kwam de VVD met de kandidatenlijst voor de verkiezingen in maart volgend jaar en van de 32 Kamerleden die de partij nu heeft, staan er maar 13 bij de eerste 30 kandidaten. Ook nu zijn er Kamerleden boos. In de wandelgangen zegt een VVD’er dat de partijtop nooit heel blij leek te zijn met eigen voorkeurstemmen van Kamerleden. „Wij zijn toch gewoon de discipelen van Mark Rutte.” Aan hém hadden zij hun kamerlidmaatschap te danken.
Maar niemand is hardop kwaad, zoals Ton Elias vier jaar geleden. Ook in andere partijen hoor je bijna niemand klagen. Volgens Elias laten de Kamerleden die weg moeten zich „als lammeren naar de slachtbank” leiden. Bij hem thuis in Den Haag, vlak bij het Binnenhof, zegt Elias dat hij zelf niets had aan zijn felle verzet. Hij kreeg niet eens antwoord van de partijvoorzitter. „Maar als ze het allemaal zouden doen zoals ik, kun je het systeem veranderen.”
De VVD heeft als regel dat je maar twee regeerperiodes Kamerlid mag zijn, tenzij de partij je onmisbaar vindt. En als je na één regeerperiode volgens de selectiecommissie niet goed genoeg bent om hoger op de lijst te komen dan de vorige keer, moet je weg. Het is up or out.
Ton Elias vindt dat hij er verder geen last van heeft gehad. Hij was 62 toen hij wegging en hoefde niet zo nodig een andere fulltime baan. Elias handelt al sinds 1990 in wijn, sinds een jaar ook via internet. Hij ligt er ook niet uit in de VVD. Minister Stef Blok was pas nog bij hem, Rutte komt een paar keer per jaar bij hem eten.
En achteraf is hij „heel blij” dat hij in 2017 weg was. „Ik pas ervoor om in een fractie te zitten waar nauwelijks discussie is en je alleen je linker- of je rechterhand omhoog kan steken.” Zo ziet Ton Elias de VVD’ers op het Binnenhof: als een wat bleek groepje mensen. Daar maakt hij zich zorgen over, ja. Wat dan precies het gevaar is? „Dat Mark Rutte onder de tram fietst. Dan is de VVD weg.”
