Verkiezingen in Bosnië en Herzegovina bevestigen verdeeldheid

Kieswet Een opgelegde verandering van de kieswet beoogt impasses bij regeringsformatie te voorkomen

Presidentskandidaten die campagne voerden tegen corruptie en tegen het aanjagen van etnische spanningen hebben zondag de verkiezingen in het Bosniak-Kroatische deel van Bosnië en Herzegovina gewonnen. In het Servische deel zegevierde juist de kandidaat van de nationalistische partij van de pro-Russische Milorad Dodik, die dreigt met afscheiding.

De verkiezingsuitslag werd overschaduwd door een ingreep van de Hoge Vertegenwoordiger, de Duitser Christian Schmidt, die toeziet op de naleving van het vredesverdrag uit 1995. Hij legde vlak na het sluiten van de stemlokalen een verandering van de kieswet op die de positie van Kroatische nationalisten versterkt en met name Bosniakken woedend maakt. De macht tussen de etnische groepen van islamitische Bosniakken (50 procent van de bevolking), orthodoxe Serviërs (30 procent) en katholieke Kroaten (15 procent) is onevenredig verdeeld.

Bosnië en Herzegovina heeft drie presidenten die om beurten de rol van staatshoofd vervullen: een Bosniak, een Bosnische Serviër en een Bosnische Kroaat. Sociaal-democraat Denis Becirovic versloeg zondag de kandidaat van de conservatief-nationalistische partij die al sinds de onafhankelijkheid in 1992 min of meer de dienst uitmaakt onder de Bosniakken. De Servisch-nationalistische Zeljka Cvijanovic volgt haar partijleider Dodik op. Zeljko Komsic, een sociaal-liberale Kroaat, werd herkozen.

Cvijanovic wordt de eerste vrouwelijke president van Bosnië. Zij ‘ruilde’ van baan met Dodik, de controversiële machthebber van de Republika Srpska. Hij ging niet op voor herverkiezing als roulerend staatspresident, maar kandideerde zich voor het permanente presidentschap van het Servische deel van het land. Na het tellen van 82 procent van de stemmen stevende hij af op winst voor de functie die hij eerder al twee termijnen bekleedde. Al beschuldigt zijn tegenkandidate Jelena Trivic Dodiks partij SNSD van fraude. Volgens de officiële telling zou zij in haar eigen geboortedorp nul stemmen hebben gekregen

Bosnië heeft misschien wel het meest complexe democratische systeem ter wereld. Na de Bosnische Oorlog (1992-1995) werd in Dayton, Ohio, een vredesakkoord getekend dat bedoeld was om de strijdende partijen uit elkaar te houden en hun electorale macht verdeelde. Sindsdien verlammen etnische onenigheid, gevestigde belangen en internationale bemoeienis de nationale politiek en is nooit consensus gevonden om het kiessysteem te veranderen. De vraag is of het ingrijpen van Hoge Vertegenwoordiger een stap vooruit is te noemen.

Lees ook deze reportage: De autoritaire leider van een steeds leger stukje land

Zondagavond kondigde Schmidt aan zijn uitzonderlijke macht te gebruiken om de kieswet en de grondwet van de federatie aan te passen. Hij stelt deadlines aan de formatie van een regering en de benoeming van rechters, die nu vaak in een politieke impasse belanden. Ook moet de wijziging aan inwoners die niet tot een van de drie dominante groepen behoren, meer rechten geven. Bosnië is zowel door het eigen Constitutioneel Hof als het Europees Mensenrechtenhof meermaals op de vingers getikt wegens discriminatie van minderheden. Volgens de bestaande kieswet hebben Roma, joden en mensen zonder etnische identiteit nu geen passief kiesrecht. Ze kunnen zich dus niet verkiesbaar stellen.

Schmidt zegt de verschillende groepen te willen dwingen tot samenwerking, maar volgens critici zijn diens plannen geschreven in Zagreb en komen ze vooral Kroatische nationalisten ten goede. De gematigde Kroatische president Zeljko Komsic leunt nu deels op stemmen van Bosniakken. Als Schmidts plan werkelijkheid wordt, zouden alleen etnische Kroaten nog besluiten wie hun roulerende staatspresident wordt.

Bosniërs kozen zondag in totaal 518 vertegenwoordigers in verschillende gremia: van nationaal tot lokaal. In de Servische en Bosniak-Kroatische parlementen lijken etno-nationalistische partijen de grootsten te blijven, wat weinig hoop biedt op compromissen. De opkomst was 50 procent, lager dan bij de laatste verkiezingen.

Lees ook dit artikel uit 2021: Na 26 jaar dreigt Bosnië uiteen te vallen