Terug naar de verguisde trilogie die Star Wars meer diepgang gaf

‘Een bleke formulefilm’, ‘schooltoneel’, een regisseur die in ‘zijn eigen doldwaze onzin is gaan geloven’, en ‘ruimtecapriolen’ die ‘niet zoveel opzien meer baren’. De kritieken in NRC waren, net als in vrijwel alle (internationale) media, vernietigend toen regisseur George Lucas tussen 1999 en 2005 in drie nieuwe Star Wars-films het verhaal vertelde dat voorafging aan zijn klassiek geworden Star Wars-trilogie (1977-1983). Bijna universeel werden die zogeheten ‘prequel’-films neergesabeld door critici en verguisd door een deel van de (met name iets oudere) fans. Belangrijkste kritiek: slecht geacteerd, pretentieuze thematiek en een overdaad aan digitale animatie-effecten. Het lollig bedoelde personage Jar Jar Binks werd door sommigen opgevat als racistisch stereotype. The Guardian hield het op slechts één ster voor slotstuk The Revenge of the Sith: „ellenlange, digitaal geanimeerde actie, zo dramatisch gewichtloos als de beweging van tropische vissen in een aquarium”.

Sinds de Star Wars-franchise en productiemaatschappij LucasFilm in 2012 voor ruim 4 miljard dollar in handen van Disney vielen, draait de nostalgie-machine die Star Wars is, weer op volle toeren. Aanvankelijk met een nieuwe trilogie, en ieder jaar een nieuwe bioscoopfilm. Inmiddels ligt de nadruk op streamingseries voor Disney+ en wat LucasFilm-directeur Kathleen Kennedy ‘persistent storytelling’ noemt: een coherent geheel van series en films die naar elkaar verwijzen, elkaar aanvullen en de kijker steeds dieper het universum in trekken. Daarbij wordt rijkelijk geplukt uit de iconen, beeldtaal en verhalen van de oorspronkelijke trilogie – Star Wars is een universum dat ‘rijmt’, zei bedenker George Lucas – al zal de nostalgie ook een economisch motief hebben. Maar één tijdperk rijmde in die Disney-films en live action-series amper mee: het prequel-tijdperk. Te gevoelig? Te traumatisch?

Lees ook: In handen van Disney dijt het Star Wars-universum almaar uit

Ergens moet iets zijn veranderd, want in de recente serie The Book of Boba Fett doken plots flashbacks op naar de prequels én een belangrijk ruimteschip uit dat tijdperk – met de nieuwe serie Obi-Wan Kenobi keren zelfs de twee belangrijkste hoofdrolspelers uit de prequel-films terug: Ewan McGregor als Jedi-ridder Obi-Wan Kenobi en Hayden Christensen als Anakin Skywalker/Darth Vader. Jonge fans worden ouder, het prequel-tijdperk blijkt rijp voor nostalgie.

Acteur Hayden Christensen kreeg destijds felle kritiek voor zijn vertolking van Anakin Skywalker als nukkige, chronisch verongelijkte blaaskaak. In The Guardian blikt hij terug op die commentaren: „De indruk die George Lucas mij gaf was: als ze de films niet leuk vinden, dan begrijpen ze het niet – en dat was goed genoeg voor mij.” Volgens hem had de kritiek ook te maken met het ‘eigenaarschap’ dat mensen ervaren bij deze bekende personages. „Het is bijna publiek domein. Deze karakters zijn echt van iedereen.”

Ewan McGregor vertelde bij een perspresentatie voor Obi-Wan Kenobi over de slechte nasmaak die hij had na het filmen van de prequels: „Ze waren voor ons als acteurs erg moeilijk om te maken, het was bijna alleen maar bluescreen en greenscreen. De films vielen bij de critici niet erg in de smaak. Maar wat we destijds niet hoorden is dat mensen van jongere leeftijd, de generatie die we nu ontmoeten, echt van onze films hielden. Dat is geweldig om te horen, maar het heeft twintig jaar geduurd. Het heeft mijn relatie met Star Wars veranderd.” En tegen Forbes zei hij: „Voor mensen in hun late tienerjaren of vroege jaren twintig zijn de prequels hún Star Wars-films.”

Maar het moet iets meer zijn dan alleen nostalgie, want naar een slechte film ben je niet nostalgisch. Wat zagen die destijds jonge fans, wat veel critici niet zagen? Naast een veelheid aan nieuwe planeten (het betoverende Naboo, geïnspireerd door de Italiaanse meren; het overweldigende Coruscant, hoofdstad van de republiek, een volledige stadplaneet!), tal van nieuwe alien-soorten en een, door de nieuwe digitale mogelijkheden, veel levendiger vormgegeven universum – gaven de prequel-films meer diepgang dan de originele Star Wars-films. Het zijn films over politiek intrige en onvolledige rouwverwerking.

Obi-Wan in de originele trilogie:

In grote lijnen draait de prequel-trilogie om het snode plan van de democratisch gekozen kanselier Palpatine om de Galactische Republiek uit te hollen, en middels een zelfveroorzaakte crisissituatie – een uit de hand gelopen dispuut met de Handelsfederatie – de onbeperkte macht naar zich toe te trekken. Het levert één van de mooiste zinnen uit Star Wars op: wanneer de senaat van de Galactische Republiek uiteindelijk instemt met buitengewone bevoegdheden voor de Kanselier zegt senator Padmé Amidala (gespeeld door Natalie Portman): „Dus zo sterft de vrijheid, onder daverend applaus.” De magische Jedi-orde, al duizenden jaren de beschermers van de democratie, is in de jaren ervoor zo dicht tegen de politiek aan geschurkt, dat ze het plan van Palpatine niet doorzien. Of worden ze verblind door een magische kracht van de mysterieuze Darth Sidious?

Centrale spil in het plan van Palpatine is de manipulatie van de getalenteerde jonge Anakin Skywalker. Anakin wordt op jonge leeftijd door de Jedi-orde weggehaald bij zijn moeder, maar wordt niet helemaal geaccepteerd door de orde, die hem wantrouwt. Later verliest hij op gruwelijke wijze zijn moeder, en heeft hij nachtmerries over de dood van Padmé, zijn geliefde. „Angst leidt tot woede, woede leidt tot haat, en haat leidt tot lijden”, waarschuwde de wijze Yoda al, maar juist de dogmatische onthechting van de Jedi drijft Anakin in de armen van zijn manipulator.

De tweestrijd die in Anakin woedt, weet acteur Hayden Christensen prachtig te verbeelden met zijn vurige ogen. „Ik voel je woede, het geeft je focus, maakt je sterker”, moedigt Palpatine Anakin aan. Ongerichte boosheid, het gevoel miskend te zijn, dat resoneert wel lekker bij een onstuimig puberpubliek. Uiteindelijk is het het onverwerkte verdriet over zijn overleden moeder – en een duik in de lavazee op vuurplaneet Mustafar na een slotgevecht met zijn mentor Obi-Wan Kenobi – die ertoe leidt dat Anakin de helm opzet, en de vernietigende Darth Vader wordt.

Lees ook: Star Wars voor dummy’s

Naast persoonlijke lessen draait de prequeltrilogie ook om een politieke waarschuwing. Dat de democratisch gekozen, hoogste leider van de ‘vrije wereld’ in werkelijkheid een snode manipulator is die de wereld, het universum, in een totalitaire staat kan veranderen – dat is binnen Star Wars een bijna copernicaanse wending. De moraal: goed of slecht word je niet geboren, het zijn je handelingen die bepalen of je bij de dark side of de light side hoort. Die gedachte zat al in de originele trilogie, maar de prequels gaven daar een weergaloze, politieke invulling aan. „Als je niet met mij bent, dan ben je mijn vijand”, echoot Darth Vader de Amerikaanse president George W. Bush. Later werden deze thema’s nog verder uitgediept in tal van videogames, strips, boeken en animatieseries.

Obi-Wan is in de prequels een vrij helder, eenduidig personage: hij is een goede held, meer een broer dan een vader voor Anakin. Maar met het verlies van Anakin Skywalker aan Darth Vader heeft ook Obi-Wan nu een diep, persoonlijk trauma. Dat wordt ook het uitgangspunt voor het verhaal van de aankomende serie, vertelde regisseur Deborah Chow in Total Film: „Hoe werd hij [Obi-Wan Kenobi] van schreeuwend aan de oevers van Mustafar aan het einde van Revenge of the Sith de vreedzame monnik van A New Hope? Er is iets gebeurd in die 20 jaar. En dat is een verhaal om te vertellen.”

Trauma bleek eerder vruchtbare bodem voor een Star Wars-verhaal. Voor de oudere fans is het te hopen dat ze geen ‘bleke formulefilm’ te zien krijgen.

De eerste twee afleveringen van Obi-Wan Kenobi vanaf 27/5 op Disney+, daarna wekelijks een aflevering t/m 22/6.