Bedrijven in de fossiele industrie betalen mee aan wetenschappelijk onderzoek van Nederlandse universiteiten, maar het is onduidelijk om hoeveel geld het precies gaat. Een coalitie van klimaatactivisten en studenten verspreid over Nederland eist dat universiteitsbesturen alle banden met deze multinationals verbreken. De activisten sluiten acties de komende tijd niet uit.
De eis aan de universiteiten is duidelijk: stop met geld aannemen van bedrijven uit de fossiele industrie en wees transparant over alle inkomsten. Op dit moment geven universiteiten namelijk nauwelijks openheid over hun externe geldschieters. Studenten en klimaatactivisten roepen de besturen op die gegevens openbaar te maken en de banden te verbreken.
Op de Universiteit van Amsterdam (UvA) leidde dat zelfs tot een bezetting. Op een regenachtige maandagmiddag brak een groep jonge activisten van onder meer University Rebellion en Mokum Kraakt in bij een pand van de universiteit. Het doel van het protest: verbreek alle relaties met oliemaatschappij Shell.
De actie in januari, bestaande uit een protestmars en een demonstratie voor de deur, eindigde met de bezetting van het meestal leegstaande gebouw van de Academische Club. Diezelfde avond ontruimde de politie het pand, waarbij dertig actievoerders werden gearresteerd.
'Imago oppoetsen met groene spons'
Zep van de Visse van University Rebellion hielp bij de organisatie van de bezetting. De 22-jarige politicologiestudent is tevreden met zijn actie, maar minder met het resultaat. "Er wordt nog steeds geld geaccepteerd van een bedrijf dat bloed aan zijn handen heeft", zegt hij tegen NU.nl.
Daarmee doelt Van de Visse op onderzoek van de universiteit dat (mede) wordt gefinancierd door Shell. De UvA laat weten dat het oliebedrijf ten minste vier onderzoeksprojecten sponsort. Het gaat volgens de instelling niet om onderzoek dat bijdraagt aan de winning van fossiele brandstoffen, maar juist naar energietransitie, gezondheid en milieu.
Het groene karakter van deze onderzoeken noemen de activisten "het met olie bevlekte imago oppoetsen met een groene spons". Dat wordt ook wel greenwashing genoemd. De universiteit laat weten dat een ethische commissie zich over nieuwe onderzoeksprojecten buigt en waakzaam is op greenwashing.
De activisten zijn niet overtuigd. "We weten dat Shell maar een klein percentage van het inkomen in de energietransitie steekt. De rest gaat naar fossiele brandstoffen", zegt Van de Visse. "Zo'n multinationalonderzoek naar groene energie laten sponsoren is alsof een tabaksbedrijf longkankeronderzoek betaalt." De actievoerders eisen daarom dat de oliemaatschappij zich op geen enkele manier meer op de universiteit laat zien: niet als partner, maar ook niet op evenementen of als stageplek.
Volgens Van de Visse zijn acties een laatste redmiddel. Eerder gingen de activisten al naar de Centrale Studentenraad en boden zij het bestuur een petitie aan. Ook spraken zij tijdens de actie met het bestuur. "We hebben het op de voorwaarden van de universiteit geprobeerd, maar dat heeft niet gewerkt. Als zij niks veranderen, zullen we actie blijven voeren", zegt hij. Wanneer die acties precies zullen plaatsvinden, wil hij niet zeggen. "Het enige wat wij te verliezen hebben is tijd, en hoop. Er moet nú iets veranderen."
Erasmus Universiteit kwam al eerder in opspraak
Op andere universiteiten in Nederland hebben studenten soortgelijke eisen. Bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam bezetten activisten eind november een pand om inzage te eisen in geldstromen vanuit de fossiele industrie, zoals van Shell en BP. Transparantie over die financiering is er op dit moment niet.
De actievoerders van Occupy EUR willen dat het complete bestuur van de universiteit aftreedt. "We voeren actie voor een duurzame en gelijke toekomst", zegt psychologiestudent Charlie (24), een van de initiatiefnemers die niet met achternaam wil worden genoemd. "Die toekomst zien wij met het huidige bestuur niet voor ons."
Eerder kwam de universiteit al in opspraak omdat de Rotterdam School of Management (RSM) er controversiële banden met Shell op nahield. Uit onderzoek van een Erasmus-promovendus en berichtgeving van onderzoeksplatform Follow the Money bleek destijds dat het bedrijf betrokken was bij een onderzoek naar dividendbelasting in zijn voordeel. Het samenwerkingsverband is daarna beëindigd.
'Absurd dat universiteiten samenwerken met toekomstvernietigende bedrijven'
De Technische Universiteit Delft kent een geschiedenis van nauwe samenwerking met Shell. Ook daar investeert het oliebedrijf nog altijd in wetenschappelijk onderzoek, maar hoeveel precies is niet duidelijk. Emre Gökalan (26), wiskundestudent en woordvoerder namens End Fossil Occupy wil dat de universiteit alle banden met fossiele industrieën verbreekt. "We zouden bedrijven als Shell of Total geen onderzoek mogen laten financieren dat hun verdienmodel in stand houdt."
De activisten willen bovendien dat fossiele bedrijven stoppen met het werven van stagiairs of arbeidskrachten op de universiteit en dat docenten op geen enkel vlak betrokken zijn bij die bedrijven. Harde feiten over die relaties hebben zij niet, volgens hen omdat de universiteit daar niet open over is.
In Delft is nog geen bezetting geweest. De activisten willen eerst meer transparantie over de financiering en gaan de komende tijd in gesprek met het bestuur van de TU. De groep zegt geen acties uit te sluiten als dat gesprek er niet van komt. Gökalan: "Universiteiten moeten ons voorbereiden op de toekomst. Het is absurd dat zij in plaats daarvan samenwerken met multinationals die onze toekomst vernietigen."
Wat zeggen de universiteiten?
- Het College van Bestuur van de Universiteit van Amsterdam schrijft in een brief dat de universiteit zich - naast de vier onderzoeksprojecten - niet laat sponsoren door Shell of andere fossiele bedrijven. "De UvA werkt in geen geval mee aan onderzoek dat het gebruik van fossiele brandstoffen bevordert. We ontvangen ook geen geld van Shell voor wetenschappelijke congressen, reizen van wetenschappers of beurzen en dergelijke", schrijft Jan Lintsen, vicevoorzitter van het College van Bestuur. Op de vraag of Shell invloed zou hebben op onderzoek, verklaart hij: "De wetenschappelijke onafhankelijkheid is geborgd. Wij bepalen onze eigen onderzoeksagenda en die is gericht op de transitie naar duurzame energie."
- De Erasmus Universiteit Rotterdam reageert als volgt: "De EUR werkt op dit moment aan het inzichtelijk maken van wat er gebeurt op het gebied van duurzaamheid en wat de relaties zijn met organisaties in de fossiele industrie. Om dit goed en volledig in kaart te brengen, is iets meer tijd nodig. Dit inzicht is het vertrekpunt van een brede dialoog binnen onze universitaire gemeenschap over hoe we ons tot deze organisaties willen verhouden. We verwachten hier binnenkort meer over te kunnen melden."
- De TU Delft reageert dat de universiteit zich zorgen maakt om klimaatverandering en daarom de komende jaren miljoenen uittrekt voor een groen actieprogramma en een CO2-neutrale campus. "TU Delft is - met zo'n duizend energiewetenschappers - een van de grootste onderzoeksinstituten in Europa op gebied van duurzaamheid (zon, wind, duurzaam vervoer, isolatie, elektriciteit, water). Onder onze partners bevinden zich óók multinationals als Shell. We werken juist met deze bedrijven samen om de energietransitie te versnellen en daarmee weg te komen van de fossiele afhankelijkheid. Het uiteindelijke doel: een schone en veilige toekomst voor iedereen." De universiteit zegt graag met de activisten in gesprek te gaan.
