Majoranafouten van Kouwenhoven waren gevolg van ‘tunnelvisie’

Na twee jaar kan quantumonderzoeker Leo Kouwenhoven eindelijk praten. Hij moest zich stilhouden vanwege een lopend onderzoek van het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit (LOWI) naar artikelen van zijn onderzoeksgroep die teruggetrokken zijn uit het vakblad Nature. In de tussentijd werd er, ook in NRC, over geschreven. Er zouden onterecht metingen zijn weggelaten.

Het eerste teruggetrokken artikel was verschenen in 2018. Daarin leek de Delftse onderzoeksgroep van Kouwenhoven het bestaan van het majoranadeeltje aan te tonen. Dit deeltje kan een bouwsteen zijn voor toekomstige quantumcomputers. Kouwenhoven zoekt al ruim tien jaar naar deze quantumdeeltjes, die volgens theoretici bestaan, maar waarvoor experimenteel bewijs ontbreekt. Vorige maand trok Nature ook een tweede artikel terug en stopte Microsoft de samenwerking, die sinds 2016 liep.

In april 2020 verscheen in Nature een ‘uiting van bezorgdheid’ over het artikel uit 2018. Het artikel bleek geen bewijs te bevatten voor majoranadeeltjes. Een tegenslag voor dit onderzoeksveld. De integriteitscommissie van de TU Delft startte een onderzoek naar de werkwijze binnen de onderzoeksgroep. Later raakte ook het LOWI betrokken en in februari werd er een twee integriteitsonderzoek gestart omdat mogelijk meer publicaties van de groep fouten bevatten.

Tijdens dit onderzoek hadden betrokken onderzoekers geen contact met de media. Oud-medewerkers van de onderzoekersgroep Sergey Frolov en Vincent Mourik, die de problemen hadden aangekaart, wel. Helemaal zwijgen deed Kouwenhoven in die tijd niet. In gesprek met NRC in maart 2021 zei hij dat er „technische en beoordelingsfouten” waren gemaakt.

Het integriteitsonderzoek wordt nu afgerond, maar is nog niet gepubliceerd. Toch mocht Kouwenhoven praten. Dat deed hij in een 45 minuten durend interview in de NTR-podcast Atlas dat donderdag verscheen. De redactie kon de korte conclusie van het integriteitsonderzoek inzien: „Er was sprake van verwijtbare fouten, maar geen schending van de wetenschappelijke integriteit.” De fouten waren het gevolg van tunnelvisie. Kouwenhoven vertelt dat hij het daarmee eens is.

In een artikel dat gelijk met de podcast verscheen in VN staat dat het onterecht weglaten van metingen gedaan was door Hao Zhang, destijds postdoc bij Kouwenhoven. Hij voelde wellicht druk om te presteren tijdens zijn paar jaar in Delft. De resultaten uit 2018 waren eigenlijk te mooi om waar te zijn. Destijds merkte Kouwenhoven dat niet op, vertelt hij bij Atlas. „Had ik dat maar gedacht. Dan had ik dit hele gebeuren kunnen voorkomen.” Hij erkent dar er kritischer naar gekeken had moeten worden.

Toch lijkt Kouwenhoven zijn stijl niet te veranderen: „Ik denk dat de wetenschap erbij gebaat is als je die risico’s kan nemen en mensen de verantwoordelijkheid en vrijheid geeft om hun eigen onderzoek te doen en eigen beslissingen te nemen.” Ook geeft hij zijn majorana-droom niet op. „Afgelopen jaar jaar ging onderzoek goed”, zegt hij bij Atlas. „We hebben nieuwe, zelfgemaakte majorana’s gemeten en dat gaan we binnenkort publiceren.”