Dit is het liveblog van maandag 23 mei over de oorlog in Oekraïne. Rusland wil 50 nieuwe intercontinentale raketten in gebruik nemen. Baltische staten importeren geen Russische elektriciteit meer.
Oekraïense rechtbank veroordeelt Russische soldaat tot levenslang
Een Russische soldaat heeft in Oekraïne een levenslange celstraf gekregen. Vadim Sjisjimarin is de eerste Rus die voor oorlogsmisdaden is berecht sinds het begin van de oorlog. De Oekraïense rechtbank deed maandag uitspraak tegen de militair, die vroeg in de oorlog een ongewapende 62-jarige man doodschoot. De advocaat van Sjisjimarin kondigde aan de uitspraak aan te vechten.
Rusland wil op zijn beurt Oekraïense soldaten gaan vervolgen. 'Ik begreep dat Rusland heeft aangekondigd soldaten uit de Azovstal-fabriek te gaan vervolgen voor oorlogsmisdrijven in de volksrepubliek Donetsk. Dat is bijzonder, want alleen Rusland erkent die volksrepubliek als staat. En alleen als je een staat bent kun je rechters hebben in een rechtbank. Voor Nederland en andere landen geldt dus dat dat helemaal niet kan. Je kunt je ook afvragen of het een eerlijk proces wordt, tegen de achtergrond van wat we tot nu toe hebben gezien', zegt hoogleraar Militair Recht Marten Zwanenburg tegen BNR.
Russische diplomaat in Genève stapt op uit schaamte over aanval
Een Russische diplomaat bij de VN-missie in Genève heeft zijn ontslag genomen uit onvrede over de aanval van zijn land op Oekraïne. Boris Bondarev zei in een afscheidsbrief dat hij 'zich nog nooit zo voor zijn land had geschaamd; . De aanval is 'een agressieve oorlog van Poetin tegen Oekraïne en de hele westerse wereld'. De 24 februari begonnen aanval is volgens Bondarev niet alleen een misdaad tegen Oekraïne maar ook tegen het volk van Rusland.
'De mensen die deze oorlog zijn begonnen, willen alleen maar aan de macht blijven en in pompeuze smakeloze paleizen wonen en op jachten varen die bij elkaar in omvang en onkosten te vergelijken zijn met de hele Russische marine'. Hij zegt twintig jaar bij Buitenlandse Zaken te hebben gewerkt en noemt zijn voormalige chef, minister Sergej Lavrov, 'een uitstekend voorbeeld van hoe het systeem aftakelt'.
Bondarev kreeg bijval voor zijn ontslag van andere diplomaten bij de VN, onder wie de Nederlandse ambassadeur belast met ontwapening, Rob Gabriëlse. Die noemde Bondarev moedig. Het is volgens waarnemers niet de eerste Russische diplomaat die sinds 24 februari ontslag heeft genomen uit afkeer van de aanval op het buurland Oekraïne.
Starbucks maakt definitief vertrek uit Rusland bekend
Koffieketen Starbucks vertrekt helemaal uit Rusland. Eerder stopte het bedrijf vanwege de oorlog in Oekraïne al met zakendoen in het land, maar nu is het vertrek van het merk na bijna vijftien jaar aanwezigheid definitief. Starbucks had 130 koffiezaken in Rusland.
Bij de Russische tak van het Amerikaanse bedrijf werkten bijna 2000 mensen. Starbucks meldt dat zij zes maanden krijgen doorbetaald en hulp krijgen bij het vinden van nieuw werk.
Fastfoodketen McDonald's kondigde vorige week zijn vertrek uit Rusland aan. Het bedrijf had 850 vestigingen en verwacht door het vertrek ongeveer 1,2 miljard tot 1,4 miljard dollar te moeten afschrijven. Omgerekend gaat het mogelijk om meer dan 1,3 miljard euro. Starbucks maakte niet bekend wat de financiële gevolgen zijn.
Aantal werkende Oekraïense vluchtelingen ruim verdubbeld tot 9615
Het aantal in Nederland werkende Oekraïense vluchtelingen is de afgelopen drie weken meer dan verdubbeld tot 9615. Dat was de stand van afgelopen vrijdag, aldus uitkeringsinstantie UWV. Een woordvoerder van het UWV verwacht dat inmiddels de grens van 10.000 is gepasseerd.
Begin mei meldde het UWV een stand van ruim 4300. Toen waren de vluchtelingen vooral via uitzendbureaus aan het werk in de land- en tuinbouw en werkten de meeste in de regio's Amsterdam en Den Haag. Nu kon de uitkeringsinstantie geen overzicht geven van populaire sectoren en regio’s. Dat komt volgende maand weer. Behalve in de land- en tuinbouw werkten tot eind april ook veel vluchtelingen in de horeca en zakelijke dienstverlening.
Werkgevers hoeven geen tewerkstellingsvergunning voor Oekraïense vluchtelingen aan te vragen. Wel moeten zij het sinds april bij het UWV melden als ze een vluchteling in dienst nemen. Zo hoopt het UWV risico's op misstanden te signaleren en te verkleinen. Als een werkgever geen melding maakt van het in dienst nemen van een Oekraïense vluchteling, kan een boete volgen. De stand die het UWV bijhoudt, is op basis van deze meldingen.
Afgelopen week kreeg de uitkeringsinstantie er ruim 2000 meldingen bij. 'We zien op de korte termijn nog geen afname', aldus de zegsman van het UWV.
In totaal staan nu bijna 60.000 vluchtelingen uit Oekraïne ingeschreven bij Nederlandse gemeenten. Dit aantal nam dit weekend toe met ruim 1000, werd eerder op maandag bekend.
President Belarus vreest westerse annexaties Oekraïne
De president van Belarus, Aleksandr Loekasjenko, vreest dat westerse mogendheden Oekraïne willen verdelen. Hij wees op bezoek bij zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin specifiek naar Polen dat eraan zou werken het westen van Oekraïne in handen te krijgen.
De Oekraïense regering zou op een gegeven moment om hulp moeten vragen om het westen van het land te behouden, aldus Loekasjenko. Het is onduidelijk waarop Loekasjenko zijn bezorgdheid baseert. Delen van het westen van het huidige Oekraïne waren lange tijd onderdeel van onder meer Polen en het keizerrijk Oostenrijk-Hongarije.
1000 nieuwe Oekraïners in Nederland, bezetting bedden stabiel
Het aantal Oekraïense vluchtelingen in Nederland nam dit weekend toe met ruim duizend. De bezettingsgraad van het aantal beschikbare bedden bleef vrijwel gelijk. De afgelopen weken nam deze nog toe.
In totaal staan nu bijna 60.000 vluchtelingen uit Oekraïne ingeschreven bij Nederlandse gemeenten. Van hen vonden ruim 38.000 onderdak bij de gemeentelijke opvanglocaties. De overige Oekraïners vonden een onderkomen buiten deze opvang, bijvoorbeeld bij gastgezinnen.
De bezettingsgraad van de bedden bleef gelijk in vergelijking met vorige week. Vrijdag gaf staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) aan dat hij zich geen zorgen maakte over de beschikbare bedden voor Oekraïners. "We zien dat er nog steeds mensen vanuit Oekraïne komen, maar het gaat wel in een langzamer tempo", zei hij toen.
In totaal zijn er nu bijna 47.000 bedden beschikbaar, een stijging van 917 ten opzichte van vrijdag.
Rutte acht kans niet groot dat Oekraïne kandidaat-lid EU wordt
De kans dat Oekraïne snel kandidaat-lid van de Europese Unie wordt, is niet heel groot, denkt premier Mark Rutte. Teveel landen in de EU voelen daar niet voor. Bovendien zou dat niet eerlijk zijn richting landen op de westelijke Balkan die al veel langer wachten op het kandidaat-lidmaatschap, zei hij in de Kamer.
De Europese Commissie moet eerst nog met een reactie komen op het verzoek van de regering in Kiev om kandidaat-lid te worden. Daarna nemen de regeringsleiders een besluit.
Een mogelijkheid is volgens de premier dat Oekraïne potentieel kandidaat-lid wordt en te horen krijgt hoeveel stappen nog gezet moeten worden om deze status te krijgen, zei Rutte. Dat is eerder met Bosnië gebeurd. Bovendien wordt de Oekraïense regering op die manier 'niet gedemotiveerd'.
Verscheidene partijen in de Kamer, waaronder D66, PvdA en GroenLinks, pleiten ervoor om Oekraïne zo spoedig mogelijk kandidaat-lid te maken. De VVD zegt nog steeds "aarzeling" te hebben bij het toekennen van die status.
Volgens Rutte was Oekraïne vóór de Russische inval 'heel ver weg' van het kandidaat-lidmaatschap. Ook voor Moldavië ziet hij die status er niet direct komen. Dat sluit niet uit dat deze landen niet bij de EU mogen, zei de premier. Alle landen op het Europese continent hebben daar recht op, mits zij aan de voorwaarden voldoen.
Europese leiders verklaarden eerder dat Oekraïne deel uitmaakt van de Europese familie. Dat was volgens Rutte meer een 'emotionele' dan een 'juridische' uitspraak. Volgende week mandag en dinsdag is er een extra top van de Europese leiders over Oekraïne.
Rusland bekijkt Italiaans voorstel voor vrede met Oekraïne
Het Kremlin bestudeert een Italiaans voorstel voor een vredesregeling tussen Rusland en Oekraïne. De Russische onderminister van Buitenlandse Zaken Andrej Roedenko zei volgens persbureau RIA Novosti dat het land pas op de recent ontvangen vredeplannen zal reageren, nadat ze goed zijn doorgenomen.
Volgens de Italiaanse krant Repubblica betreft het een vierpuntenplan dat zich concentreert op een staakt-het-vuren, een neutraal Oekraïne dat internationale veiligheidsgaranties krijgt en mogelijk lid kan worden van de Europese Unie, een aparte regeling tussen Moskou en Kiev voor de territoriale geschillen en het tot stand brengen van een nieuw Europees veiligheidsverdrag. De Italiaanse onderminister van Buitenlandse Zaken Manlio Di Stefano heeft bevestigd dat er een dergelijk Italiaans plan is gemaakt en dat het is voorgelegd aan de Verenigde Naties.
Italië is een van de westerse landen die probeert de oorlog in Oekraïne via bemiddeling tot een einde te brengen. Ook Israël en Turkije kloppen geregeld bij Kiev en Moskou aan om ze te bewegen de strijd te staken.
Aantal mensen dat Oekraïne is ontvlucht boven 6,5 miljoen
Meer dan 6,5 miljoen mensen zijn Oekraïne ontvlucht sinds Rusland op 24 februari het land binnenviel. Dat zijn er ongeveer 500.000 meer dan twaalf dagen geleden, toen de vluchtelingenorganisatie van de VN (UNHCR) meldde dat er iets meer dan 6 miljoen mensen waren vertrokken vanwege de oorlog.
De meeste mensen zijn naar Polen gegaan, het buurland in het westen. Vanuit Polen zijn veel Oekraïners doorgetrokken naar andere landen binnen de Europese Unie, zoals Nederland.
De UNHCR houdt niet bij hoeveel mensen weer zijn teruggekeerd naar Oekraïne. Steeds meer mensen gaan weer terug vanuit andere landen, omdat de Russen zich hebben teruggetrokken uit grote delen van het land.
Binnen Oekraïne zijn ook miljoenen mensen op de vlucht geslagen, zij zijn uit zwaarbevochten gebieden zoals het oosten en het zuiden naar rustigere regio's in het land gegaan.
Oekraïne telde aan het begin van de oorlog in februari meer dan 41 miljoen inwoners, de inwoners van het door Rusland ingelijfde schiereiland de Krim niet meegerekend.
Oekraïense rechtbank veroordeelt Russische soldaat tot levenslang
Een Russische soldaat heeft in Oekraïne een levenslange celstraf gekregen. Vadim Sjisjimarin is de eerste Rus die voor oorlogsmisdaden is berecht sinds het begin van de oorlog. De Oekraïense rechtbank deed maandag uitspraak tegen de militair, die vroeg in de oorlog een ongewapende 62-jarige man doodschoot. De advocaat van Sjisjimarin kondigde aan de uitspraak aan te vechten.
De 21-jarige soldaat bekende schuldig te zijn aan de dood van de man. Toch vroeg zijn advocaat om vrijspraak, omdat hij een bevel had opgevolgd van een andere militair. Volgens de aanklager had Sjisjimarin het bevel niet hoeven opvolgen, omdat die andere militair niet hoger in rang stond.
De rechter ging daarin mee en besloot dat Sjisjimarin levenslang de gevangenis in moet. Omdat Oekraïne geen doodstraf kent, is dat de maximale straf. Volgens de rechter heeft Sjisjimarin het oorlogsrecht geschonden en was het zijn bedoeling om de man te vermoorden.
Sjisjimarins advocaat zei in verband met het hoger beroep dat "de maatschappelijke druk" te voelen was in de rechtbank en denkt dat zijn cliënt daarom levenslang heeft gekregen. Het Kremlin maakte zich eerder al zorgen of Sjisjimarin wel een eerlijk proces zou krijgen. Moskou had namelijk geen informatie over de zaak en kon hem ook niet diplomatiek ondersteunen in Oekraïne.
Oekraïne wil nog veel meer mensen vervolgen voor misdaden tijdens de oorlog. De Oekraïense hoofdaanklager Irina Venediktova onderzoekt meer dan 13.000 zaken en heeft 623 verdachten in beeld.
Verdeelt mogelijke Oekraïense toetreding de EU?
Terwijl er in Oekraïne in het weekend hevig werd gevochten, draaide de diplomatieke machine overuren. Zo sprak de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Blinken met zijn Franse ambtgenoot Catherine Colonna en sprak de Poolse president Duda het Oekraïense parlement toe. 'Er is ook een staatssecretaris voor EU-zaken, Clement Beaune, en die zei in een radio-interview dat toetreding tot de EU wel 20 jaar zou gaan duren', zegt BNR's buitenlandcommentator Bernard Hammelburg.
FT: Saudi-Arabië blijft achter oliepartner Rusland staan
De rol van Rusland in oliekartel OPEC+ wordt ondanks de oorlog in Oekraïne niet wezenlijk anders. Die boodschap uitte Saudi-Arabië, het grootste olieproducerende land van OPEC+ waarin naast de leden van de OPEC ook enkele bondgenoten als Rusland en Kazachstan zitten, schreef de Britse zakenkrant Financial Times.
Saudi-Arabië hoopt 'een overeenkomst uit te werken met OPEC+, waar Rusland dus deel van uitmaakt', vertelde minister van Energie Abdulaziz bin Salman aan de FT. De 'wereld zou de waarde' van de alliantie moeten waarderen, zei hij tegen de krant. Met die houding ondermijnt Saudi-Arabië de door de Verenigde Staten geleide poging om Moskou verder te isoleren.
Over drie maanden loopt de huidige afspraak van OPEC+ om de productie van olie te beperken om daarmee de prijzen te stutten af. Deze stammen uit april 2020. De VS hebben de OPEC-leden eerder al verzocht de olieproductie te verhogen om er zo voor te zorgen dat de de prijzen omlaag gaan.
Volgens Saudi-Arabië kan de productie van de landen omhoog 'als daar vraag naar is'. Het land vindt het nog te vroeg om in te schatten hoe een nieuwe overeenkomst eruit zou zien.
Wordt Sjevjerodonetsk een tweede Marioepol?
De Oekraïense stad Sjevjerodonetsk zou inmiddels zijn omsingeld door de Russen. Toch denkt Oekraïne nog niet aan een wapenstilstand. 'Sjevjerodonetsk wordt zwaar beschoten, er wordt gevreesd dat het een tweede Marioepol wordt. Volgens de Russische minister van Defensie Sjojgoe is de regio Loehansk geheel in Russische handen, de Oekraïense gouverneur ontkent dat', zegt Rusland-correspondent Joost Bosman.
Zondag 22 mei
Rusland wil 50 nieuwe intercontinentale raketten in gebruik nemen
Rusland is van plan om tegen het einde van de herfst zo'n vijftig nieuwe intercontinentale ballistische Sarmat-raketten in gebruik te nemen, meldt het Russische ruimtevaartbedrijf Roscosmos.
De raketten hebben een reikwijdte van 18.000 kilometer en kunnen een nucleaire lading vervoeren. Met de wapens kan Rusland doelwitten in de hele wereld treffen, zowel via de Noord- als de Zuidpool. De raketten zullen in Krasnojark in Siberië gestationeerd worden.
De Sarmat-raket werd medio april voor het eerst getest, volgens de Russen met succes. De raket zou zijn gelanceerd vanuit Plesetsk in het noordwesten van het land en zou doelen hebben geraakt op het schiereiland Kamtsjatka in het uiterste oosten van Rusland, bijna 6000 kilometer verderop. 'Het verplicht landen om twee keer na te denken alvorens Rusland te bedreigen', zei president Vladimir Poetin toen.
Baltische staten importeren geen Russische elektriciteit meer
De Baltische staten importeren geen stroom meer uit Rusland, meldt Nord Pool, een Europese beurs voor het verhandelen van stroom. Door de sancties tegen Rusland na de invasie in Oekraïne mag de Russische energieleverancier InterRAO sinds zondag geen elektriciteit meer verkopen in Estland, Letland en Litouwen.
De Baltische staten proberen al jaren minder afhankelijk te zijn van Russische energie. Ze hebben hun eigen stroomproductie opgevoerd en het hoogspanningsnetwerk met Scandinavië versterkt. In 2021 voerden Letland en Litouwen nog slechts 300 MWh elektriciteit in vanuit Rusland, tegen 1300 MWh daarvoor.
Poolse burgers in Oekraïne krijgen dezelfde rechten als andersom
Poolse burgers in Oekraïne krijgen daar dezelfde rechten als Oekraïense vluchtelingen die in Polen verblijven. Die belofte maakte de Oekraïense president Volodimir Zelenski zondag tijdens een bezoek van zijn Poolse ambtsgenoot Andrzej Duda in Kiev.
Zelenski wil daarnaast een wet opstellen die Poolse staatsburgers in Oekraïne een 'speciale legale status' geeft. Wat deze speciale status precies inhoudt is nog niet bekend.
Sinds het begin van de oorlog zijn ongeveer 3,5 miljoen Oekraïners naar buurland Polen gevlucht. De Poolse regering heeft de vluchtelingen onder meer het recht gegeven om in het land te werken, wonen en een uitkering te ontvangen.
Het is niet bekend hoeveel Poolse burgers op dit moment in Oekraïne zijn, omdat ook uit deze groep veel mensen het land zijn ontvlucht. De belofte van Zelenski heeft dan ook voornamelijk een symbolische betekenis.
Oekraïne verlengt staat van beleg met 90 dagen
Het Oekraïense parlement heeft zondag de staat van beleg en algemene mobilisatie voor het hele land met negentig dagen verlengd. De verlengde noodtoestand geldt nu tot 23 augustus. Een dag later viert Oekraïne traditioneel zijn Onafhankelijkheidsdag.
De Oekraïense president Volodimir Zelenski liet woensdag al weten de noodtoestand te willen verlengen. Nu heeft ook het parlement in Kiev de daarvoor opgestelde wetsvoorstellen goedgekeurd.
De staat van beleg geeft het leger uitgebreidere rechten en beperkt de burgerlijke vrijheden, zoals het recht om te demonstreren. Veel experts zien de duur van de staat van beleg als een indicator van hoe lang Kiev verwacht dat de gevechten nog aanhouden.
De eerste staat van beleg werd uitgeroepen op 24 februari, de dag van de Russische invasie, en gold voor dertig dagen. Sindsdien is de deze twee keer verlengd met dertig dagen. De Oekraïense presidentieel adviseur Oleksij Arestovitsj heeft het feit dat de noodtoestand nu met negentig dagen verlengd wordt, gerechtvaardigd door te zeggen dat de Oekraïense bevolking anders valse hoopt krijgt. 'Eerlijke communicatie met de samenleving is nodig in tijden van oorlog', aldus de adviseur.
