‘Ik ben gebruikt en misbruikt door Uber’

Ligea Wells is – zoals elke dag – keihard aan het werk. Vanaf acht uur ’s ochtends zit ze achter haar laptop op het strak gestylde internationale hoofdkantoor van Uber aan de Amsterdamse Vijzelstraat. Dan gaat vanuit het niets haar scherm op zwart. Het beeld bevriest. Niets doet het meer.

Het is donderdagochtend 2 april 2015. Als Wells opkijkt van haar scherm ziet ze hoe politieagenten en inspecteurs van de Inspectie Leefomgeving en Transport zich een weg banen langs de receptie van Uber. Ze zijn op zoek naar bewijsmateriaal over UberPOP – een illegale dienst van het Amerikaanse bedrijf, waarmee iedereen zijn auto zonder vergunning als taxi kan gebruiken.

Die ochtend nemen de inspecteurs computers in beslag, trekken alle kasten open en ondervragen personeel. Als Uber-topman Travis Kalanick in San Francisco bericht krijgt dat er een inval gaande is, stuurt hij direct een e-mail naar het kantoorpersoneel in Amsterdam. „Druk alsjeblieft zo snel mogelijk op de ‘kill switch’”, schrijft Kalanick. „Toegang moet worden afgesloten in AMS.”

Als een land of toezichthouder zei: ‘dat kan niet’, dan dachten wij: wie de fuck zijn jullie om ons dat te vertellen?

Na een druk op een speciale alarmknop bij de receptie in Amsterdam - de ‘kill switch’ – worden de werklaptops van alle Amsterdamse personeelsleden automatisch uitgeschakeld. Zo voorkomt Uber dat de autoriteiten bewijslast kunnen verzamelen.

Voor de werknemers van Uber is het niet de eerste inval. De staf kent het draaiboek uit het hoofd: er mogen geen papieren op de bureaus liggen en de juridische afdeling voert het woord. Het personeel kijkt gelaten toe, terwijl de inspecteurs hun werk doen.

Zo niet Ligea Wells, wier bureau vlak achter de receptie staat. Haar functieomschrijving is ‘managementassistent’, maar in de praktijk is ze voor veel zaken de spil van het Europese hoofdkantoor van Uber. Ze is permanent het aanspreekpunt voor alle hoge managers van Uber in Azië en Europa. Ze werkt personeel in, regelt contracten, reizen en afspraken. Ubers Amsterdamse kantoor – waar wekelijks nieuwe werknemers worden aangenomen en op dat moment ruim zestig mensen werken – kan niet zonder haar.

En nu heeft ze stress. Zonder laptop kan ze niet leveren.

‘Ik heb een hoge prijs betaald’

Een rijtjeshuis in het centrum van Rotterdam, vorige maand. De Italiaans-Amerikaanse Ligea Wells (50) ontvangt NRC thuis met koffie en een schaal croissants. Haar man zet cappuccino. Op een kussen in de hoek ligt Rocco – veertien maanden oud. Het gesnurk van de Franse bulldog overstemt het pruttelende koffiezetapparaat.

Wells is op dit moment verwikkeld in een rechtszaak met Uber. Ze eist 120.000 euro van het taxibedrijf ter compensatie van duizenden onbetaalde overuren in de jaren 2014 tot 2017. De kantonrechter wees haar claim in eerste instantie af. Het hoger beroep loopt nog.

Ze heeft lang getwijfeld, maar nu gaat ze haar voormalige baas Mark MacGann – de toplobbyist van Uber in Europa – achterna. Die deelde vorig jaar 124.000 documenten met het internationale journalistenconsortium ICIJ, nadat hij wroeging had gekregen over zijn werk voor de taxi-app. Deze ‘Uber Files’ – waar NRC ook toegang toe heeft – lieten onder meer zien hoe Uber via politieke kopstukken als oud-Eurocommissaris Neelie Kroes de autoriteiten bespeelde. En hoe hecht de banden waren tussen Uber en de Nederlandse Belastingdienst, die zich volgens Uber-medewerkers „meewerkend” en „beschermend” opstelde richting het techbedrijf. Ook de interne communicatie van Uber over de inval van de politie op het kantoor in Amsterdam is in de documenten terug te vinden.

MacGann komt dinsdag naar Den Haag, op uitnodiging van een delegatie van Tweede Kamerleden. Zij onderzoeken of de Belastingdienst Uber ten onrechte heeft voorgetrokken en kijken naar de rol van Kroes, die kort na haar vertrek als Eurocommissaris al hard lobbyde voor Uber. In die periode was ze onbetaald ‘speciaal gezant’ van StartupDelta, een organisatie die met steun van de Nederlandse overheid het startupklimaat moest verbeteren. De Europese fraudewaakhond OLAF onderzoekt of ze met haar lobbywerk de Europese regels voor oud-bewindspersonen overtrad.

Nu doet ook Ligea Wells voor het eerst haar verhaal. De buitenwereld, zegt ze, moet weten hoe Uber oud-politici als Neelie Kroes heeft „gekocht” en voor het karretje van het bedrijf heeft gespannen. De Amerikanen zien personeel als wegwerpartikel, zegt ze – met haar eigen ervaringen als voorbeeld. „Het bedrijfsmodel van Uber draait om het uithollen van werknemersrechten. Het is onbegrijpelijk dat Nederland zo’n bedrijf omarmt en belastingvoordelen biedt”, zegt ze. „Ik heb het zelf meegemaakt. Ik heb daar een hoge prijs voor betaald.”

Hoe was de sfeer bij Uber toen u begon in 2014?

„Ik was 42 jaar. De meeste collega’s waren tien, vijftien jaar jonger. De buzz, de energie en de belofte van aandelen in het snel groeiende Uber waren de belangrijkste redenen om er te werken. Er werd veel gedronken en de werkdagen waren lang. Mensen waren arrogant en vol adrenaline. Van bovenaf was de boodschap steeds: wees agressief, koste wat kost. De jonge collega’s om mij heen waren daar heel vatbaar voor.

„Het sentiment was: bij Uber weten, kunnen en mogen we alles. Als een land of toezichthouder zei: ‘dat kan niet’, dan dachten wij: wie de fuck zijn jullie om ons dat te vertellen? Het is de overheid maar, die omzeilen we wel. De werkdruk was vele malen hoger dan alles wat ik eerder had meegemaakt, maar ik ging er noodgedwongen in mee. Ik kwam uit de VS en was blij dat ik in Nederland, waar mijn familie woonde, een baan had gevonden.”

Hoe merkte u die werkdruk?

„Ik moest alles regelen voor managers in verschillende tijdzones. Als ik een bijeenkomst organiseerde zat ik al om half vijf ’s ochtends op kantoor. Uber had een intern chatprogramma dat altijd aan stond, met een heel hard geluid: PING PING PING. Ik sliep met mijn mobiel in mijn hand en werd op de gekste tijden opgepiept. Ook lag mijn laptop op mijn nachtkastje, die kon ik er in noodgevallen bij pakken. Maar bij een bedrijf als Uber, dat hypersnel groeide, zijn er altijd noodgevallen.”

Hoe hielden werknemers het vol in zo’n omgeving?

„Dat kwam in elk geval niet door de salarissen. Ik verdiende 4.350 euro bruto per maand. Bij Uber vielen werknemers voor het startup-gevoel: het mooie kantoor, de feesten, alcohol op de werkvloer, de technomuziek die vaak aanstond. We hadden het gevoel dat Uber iets kon veranderen in de samenleving. En bij Uber kon je rijk worden. We konden met korting aandelen kopen, die veel geld waard werden als Uber naar de beurs ging. Ik heb me, net als veel collega’s, in de schulden gestoken om die te kopen, maar ik ging weg voor ik ervan kon profiteren. Er werd me een droom verkocht.”

Wat hebt u meegekregen van de oud-politici die zich voor Uber hebben ingespannen?

„Neelie Kroes kwam in 2015 vanuit het niets in beeld. Mark [MacGann] zei tegen me: ‘ik wil je aan iemand voorstellen, maar beloof me dat je discreet zult zijn. Vanaf nu zul je veel contact hebben met haar assistent’. Die belde dan: we komen eraan, kun je een vergaderruimte bij Uber voor ons vrijhouden? Ook regelde ik plekken waar Kroes discreet met de Uber-top kon overleggen.”

Waar namen jullie haar mee naartoe?

„Ze kwam regelmatig in de vergaderruimtes op ons kantoor. We gingen op kosten van Uber naar restaurants in dure hotels in Amsterdam, zoals het Sir Albert Hotel, het Waldorf, het Okura. Daar trek je minder bekijks. Wij bereidden de talking points voor haar afspraken met politici voor, waar ze het voor Uber opnam. Natuurlijk had ze haar eigen inbreng, maar we wisten dat de punten die wij hadden bedacht altijd aan bod kwamen.”

Zoals?

„Het was altijd: Uber is goed voor het milieu. Uber is goed voor mensen die parttime willen werken. Uber heeft technologie die de wereld ten goede komt. We moeten ze hier in Europa verwelkomen. Uber is, zo was de boodschap, net zo betrouwbaar als stromend water.”

Kroes zat tegelijkertijd in de afkoelingsperiode na haar baan als Eurocommissaris. Officieel mocht ze geen werk voor Uber verrichten

„Ik kom uit het zuiden van Italië, uit de provincie Napels. In mijn hele leven heb ik ervaren dat het zo werkt. Alles gaat via de achterdeur. Dus ik heb Neelie Kroes altijd geamuseerd aangezien. Iedereen in Nederland oordeelt maar: wij zijn zo veel beter dan Zuid-Europa, wij hebben het hier onder controle. Maar in feite is dit gewoon corruptie, op het hoogste niveau. En het is hier legaal.”

VVD-politicus Bart de Liefde werd direct na zijn Kamerlidmaatschap lobbyist bij Uber. Hoe verliep dat?

„Eind 2015 was Mark [MacGann] er klaar mee. Hij wilde niet langer de lobbyist voor Uber zijn. In een van zijn laatste dagen zei hij: ‘er is een man die je moet ontmoeten, Bart de Liefde heet hij. Bekijk zijn cv maar eens. Hij kan me misschien opvolgen.’ In zijn cv las ik dat hij Tweede Kamerlid was, voor de VVD. Dat was gunstig voor Uber. Ik heb er weinig achter gezocht. Zo ging dat in die tijd.”

„Wat ik nog wel weet van het gesprek was dat De Liefde zei dat hij tussentijds wilde opstappen als parlementariër en dat hij niet terugkeerde in de Kamer. Hij vroeg zich vooral af of hij een eigen kamer zou krijgen bij Uber, en een eigen secretaresse. Of ik dat zou worden, wilde hij weten. Natuurlijk niet, zei ik. Ik ben niemands secretaresse – en zeker de jouwe niet.”

Ik dacht maar aan één ding: mijn baan

In september 2015 is het crisis bij Uber in Europa. In Nederland is enkele maanden eerder de inval geweest op het hoofdkantoor. In Frankrijk zijn vlak daarna Ubers directeuren Thibaud Simphal en Pierre-Dimitri Gore-Coty door de politie gearresteerd. Het topmanagement belegt daarom een meerdaagse vergadering in Brussel, over de toenemende weerstand die het bedrijf krijgt van autoriteiten. De meeting is georganiseerd door Ligea Wells, die om 5 uur ’s ochtends de eerste trein naar Brussel neemt om de laatste voorbereidingen te treffen.

Na de eerste vergaderdag voelt ze zich niet lekker. Om 18.00 uur gaat ze naar haar hotelkamer. In de douche zakt ze ineens bijna in elkaar. Als ze naar beneden kijkt, ziet Wells dat ze in een plas bloed staat. „Ik was niet ongesteld, dat kon het niet zijn”, zegt ze. „Het moest een miskraam zijn.”

Samen met een collega gaat ze naar het ziekenhuis. Een helse tocht door Brussel volgt, die Wells vanwege de hoeveelheid bloedverlies maar net overleeft. De volgende ochtend wordt ze wakker in het ziekenhuis. Haar collega staat aan haar bed.

Wat gebeurde er toen?

„Ik dacht maar aan één ding: mijn baan. Heb je mijn rugzak bij je, vroeg ik haar. Dat had ze. ‘Pak mijn laptop’, zei ik. ‘Ik moet online, ik moet zaken regelen, ik moet mijn e-mails bijwerken.’ Ben je gek, zei mijn collega. Maar het moest. Mijn contract was bijna ten einde en ik was bang om mijn baan te verliezen.”

„Uber heeft er nooit meer een woord aan vuil gemaakt. Sommige van mijn collega’s wisten maar half wat een miskraam inhield. Ik kan me nog herinneren dat ik het vertelde, voor mijn Franse collega’s. Allemaal jonge jongens. Klinkt heftig, zeiden ze, maar kun je werken?”

Uiteindelijk duurde het nog een jaar voordat u stopte. Waarom?

„Mijn huisarts heeft mij gered. Ik kwam bij haar omdat ik me steeds slechter begon te voelen na die miskraam. Zij zei: je hebt een heftige burn-out en die gaat niet vanzelf over. En bovendien, we zijn hier in Nederland, je bent wettelijk beschermd bij ziekte. Uber kan je niet zomaar ontslaan. Het enige wat je hoeft te doen is opbellen en zeggen dat je ziek bent. Dat heb ik uiteindelijk gedaan.”

Nu eist u dat Uber al uw overuren alsnog vergoedt. De rechter gaf u in eerste instantie ongelijk, maar u procedeert door. Waarom?

„Het gaat mij niet om het geld. Ik heb zelf inmiddels al tienduizenden euro’s aan advocatenkosten uitgegeven. Uber wil schikken, maar ik weiger dat. Dit is een principekwestie. Ik ben door mijn jaren bij Uber chronisch ziek geworden. Ik slaap slecht en kom nooit meer van de medicijnen af, maar ik wil dit gevecht aangaan. Voor mezelf, maar ook voor anderen. Ik wil laten zien dat je deze uitbuiting niet hoeft te pikken. Dat je tegen Uber kunt opstaan en een signaal kunt afgeven.”

Welk signaal?

„De opkomst van Uber staat symbool voor de corrosie van ons democratisch systeem. Er is in Nederland decennia gevochten voor werknemersrechten. Nu leven we in een tijd dat de overheid bedrijven hierheen lokt die deze rechten af willen breken. Daar moeten we tegen opstaan.”

„Weet je, ik ben als vrouw gebruikt en misbruikt door Uber. Het was de hel. En nee, zo hoeft het niet te gaan. Ik zou iedereen willen meegeven: neem geen baan waar je eindigt als een slaaf van het systeem. Want dat is wat het is. Dit is geen werk. Het is moderne slavernij.”

Lees ook een interview met Mark MacGann: ‘Nederland, was dit het nu echt waard?’