N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
ZAP Bij de scène waarin Alexander Münninghofs geliefde Ellen in zijn woning nazi-snuisterijen aantreft, haakte onze recensent in eerste instantie af. Tijd voor een tweede kans voor De stamhouder (AvroTros).
Zondagavond werd hij dan eindelijk geboren, Alexander Münninghoff, de stamhouder in de Nederlandse dramaserie De stamhouder. Zijn komst heeft tot aflevering 6 moeten duren. Eerst moesten zijn ouders, de half-Russische Wera en Frans, een Nederlands-Russische Let de Tweede Wereldoorlog zien te overleven en elkaar (eindelijk) krijgen. Vader Frans dienend bij de Waffen-SS, moeder Wera gevlucht naar Posen, toen een Duitse stad, nu het Poolse Poznan.
De stamhouder is een serie naar het gelijknamige boek uit 2014 van Alexander Münninghoff, oorlogsverslaggever en correspondent in Moskou. Hij overleed in 2020. Het is al even geleden dat ik De stamhouder las, maar zo’n familiegeschiedenis als de zijne vergeet je niet snel. Een Russische gravin als grootmoeder, een puissant rijke Nederlandse zakenman als grootvader, een ‘foute’ vader en een tragische moeder die hem, Alexander, over en weer ontvoerden. Dat is wat twee oorlogen en één revolutie – de Russische – met een familie kan doen. En probeer dat op televisie, in negen delen van nog geen uur, maar eens coherent na te vertellen.
Eerlijk is eerlijk, weken geleden, ik viel middenin deel één van de serie, was ik subiet afgehaakt. Waarom? Ja, dat vroeg ik mezelf achteraf ook af. Het gebeurde in de scène waarin Alexander zijn toekomstige echtgenote Ellen voorstelt aan zijn grootmoeder, de Russische gravin dus. Bij haar thuis ontdekt Ellen door een aantal zeer opzichtige aanwijzingen (een cognac-fles met een hakenkruis) dat deze schoonfamilie wel eens een duister oorlogsverleden kon hebben. Dat ging me te makkelijk, te nadrukkelijk, en in het boek ging het heel anders. En het semi-Russisch-Duitse accent van grootmoeder vond ik stom. Zap, weg.
Iedereen verdient een tweede kans, dus ik ook. Het kan toch niet zo zijn dat de grootste historische dramaserie sinds tijden in Nederland gemaakt, niet goed is. Ook nog van de regisseur van Penoza, de serie over een vrouw die zich ontpopt tot maffiabazin. En vol top-acteurs. Gijs Scholten van Aschat als de tirannieke grootvader, Marcel Hensema en Robert de Hoog als respectievelijk de oude en jeugdige Frans Münninghoff. Matthijs van de Sande Bakhuyzen als Alexander.
Dus ik ben van de week opnieuw begonnen bij deel 1. Klinkt eenvoudiger dan het was, want op NPO Start staan twee versies, één voor 12+ en één voor 16+. De laatste mag van Kijkwijzer en de NPO niet voor 20.00u ’s avonds worden bekeken dus moest ik leven met de gedachte dat mijn overdag-versie op cruciale punten anders was. Dat bleek bij vergelijking reusachtig mee te vallen. Ook in de 12+-versie is de oorlog waarin vader Frans zich stort een gruwel. Er wordt gewoon gevloekt, gemoord, verkracht en gorgelend gestorven. In deel 6 (zondagavond) werd één Oekraïense baby vermoord door Frans en zijn SS-strijdmakker, één baby werd geboren (Alexander zelf) en één baby kwam te vroeg en overleed (de eerste zoon van Alexander en Ellen).
„Denk wat je wil”, blaft oud-SS’er Frans zijn aanstaande schoondochter Ellen toe. „Maar oordeel pas als je het hele verhaal kent.” Het duurt even voor je het verhaal in de serie compleet hebt. Het is geen lineaire verhaallijn van toen naar nu, maar een mozaïek-vertelling, een puzzel van tijden, landen en personages. Het in 1969 getrouwde stel Alexander en Ellen is de spil in het verhaal, vandaar dat zij in het begin even die nazi-snuisterijen moest vinden. Dan kon zij vragen stellen en het verhaal laten beginnen. Via flashbacks komen deeltjes verleden boven, muziek (Mozart of Bee Gees) en kleur (zwart-wit of sepia) helpen de kijker herkennen welke periode het is. Dat werkt prima. Maar soms, als we weer bij Alexander en Ellen zijn die de verhaaldraad oppakken, leidt dat tot een stijf toneelstukje. En daar was ik dus in gevallen. Heb ik mijn mening al terugkijkend herzien? Ja, dat wel. Je ziet dat het een mooie, dure, knap gemaakte serie is. Dat is alleen niet hetzelfde als een goede serie.
