Gaat China zich met wapens bemoeien in Oekraïne?

Russische troepen bestormen Oekraïense posities met slechts pistolen en scheppen, zagen de Britse inlichtingendiensten begin deze maand. Eerder al moest Rusland zijn raketaanvallen terugschroeven vanwege nijpende munitietekorten. De consensus in de inlichtingengemeenschap: de Russische wapenindustrie kan de invasie niet meer bijbenen. Maar president Vladimir Poetin zal dezer dagen tijdens het bezoek van Xi Jinping het bondgenootschap met China als troefkaart proberen uit te spelen. Wat kan (en wil) de industriële grootmacht voor Rusland betekenen?

Rusland vraagt China al sinds het begin van de oorlog om wapensteun. Daar leek China zich de vingers niet aan te willen branden, maar de afgelopen weken waarschuwden westerse topfunctionarissen ineens voor een verhoogd risico op Chinese defensieleveringen aan Rusland. Nieuwswebsite Politico meldde vorige week dat Chinese bedrijven, waarvan er één banden heeft met de Chinese regering, zo’n duizend geweren, onderdelen voor drones en scherfvesten zouden hebben geleverd.

Lees ook: China-beleid EU begint te verharden

Achtereenvolgens zeiden de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken en de bazen van de NAVO en de CIA eerder al dat Beijing overweegt om zich met „dodelijke steun” achter zijn bondgenoot te scharen. Als China Rusland voorziet van wapens, zouden die de strijd in Oekraïne naar verwachting snel kunnen beïnvloeden. De Chinese overheid ontkende onlangs tegen de Duitse bondskanselier Olaf Scholz dat het wapens zou willen leveren, en volgens de Europese Commissie zijn er op het moment geen aanwijzingen dat dit een leugen is. Maar volgens de Amerikaanse nieuwszender CNN spreken de twee landen, die onlangs hun bondgenootschap beklonken als een „vriendschap zonder grenzen”, heimelijk over aantallen en prijzen.

Ingrid d’Hooghe, coördinator van het China Centre van denktank Clingendael, vindt het te vroeg om te concluderen dat het Chinese taboe op het leveren van wapens aan Rusland verdwenen is, ook na de jongste onthullingen van Politico. „Er is een kans dat de levering onder de radar van de Chinese overheid heeft plaatsgevonden”, aldus d’Hooghe.

Ook Frank Slijper, wapenhandelexpert bij vredesorganisatie PAX, zegt dat er geen tekenen zijn dat de wapens direct aan het Russisch leger zijn geleverd, maar het is wel mogelijk is dat ze bestemd zijn voor de Wagner Groep. Hoe die aan hun wapens komen, is namelijk lang niet altijd duidelijk. Volgen Slijper ligt de verantwoordelijkheid voor het gebruik van de wapens hoe dan ook bij de Chinese staat: „Ze zijn partij in het VN-wapenhandelsverdrag, dus ze moeten kunnen garanderen dat de wapens niet gebruikt worden bij mensenrechtenschendingen of oorlogsmisdaden.”

Dat er zo bezorgd naar China wordt gekeken, is niettemin begrijpelijk: Chinees wapengerei is relatief makkelijk te integreren in het Russische militaire apparaat, legt Slijper uit. Tijdens de eerste decennia van de Koude Oorlog was China vrijwel geheel afhankelijk van de indrukwekkende en doorgaans geavanceerde Sovjet-wapenindustrie voor de uitrusting van zijn troepen. Ook na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie bleven Russische wapens de ruggengraat van de Chinese krijgsmacht, van handwapens tot vliegdekschepen. Na de eeuwwisseling begon China zijn eigen wapenindustrie op te bouwen. Weliswaar produceerde die nieuwe modellen, maar doorgaans wel op basis van de voorlopers uit Rusland en de Sovjet-Unie, zegt Slijper.

Niet alle Chinese wapens kunnen direct na levering door Russische troepen worden gebruikt, maar integratie van Chinees materieel aan het front in Oekraïne kán een „kwestie van weken” zijn. Bovendien organiseren Rusland en China zo’n vijf keer per jaar gezamenlijke militaire oefeningen. Naast een blijk van partnerschap en intimidatie van rivalen, dienen die oefeningen ook om ervoor te zorgen dat de troepen elkaars gereedschap leren kennen.

Lees ook deze reportage van het front in Oekraïne: ‘Ik hoop dat ik niet te veel lijd als ik sterf in een gevecht’

De tijdspanne waarin Chinese wapens kunnen worden gebruikt aan het front is zeer afhankelijk van het soort materieel dat geleverd wordt. De Russische behoefte ligt op dit moment volgens Slijper niet bij complexe wapens als straaljagers, maar bij relatief eenvoudig materieel voor grondoorlogsvoering, zoals pantserwagens en tanks. Daarnaast schiet Rusland zich in een noodtempo door zijn munitievoorraden heen, volgens NAVO-inschattingen zo’n 20.000 artilleriegranaten per dag. In februari 2022 waren dat er drie keer zoveel, aldus de Oekraïense minister van Defensie Kyrylo Boedanov.

Volgens de voormalige Oekraïense minister van Defensie Oleksii Reznikov is de Russische voorraad Iskander-raketten geslonken van rond de 900 exemplaren naar zo’n 140. Sinds het begin van de oorlog zouden er maar 56 zijn bijgebouwd. China beschikt over een soortgelijke raket, die uitstekend als vervanger zou kunnen dienen: de Dong-Feng 11. Beide zijn directe opvolgers van de Scud-raket, een Sovjetwapen dat intussen achterhaald is. De DF-11 en de Iskander zijn typische voorbeelden van hoe de Chinese en Russische wapenindustrieën op hetzelfde Sovjet-fundament gebouwd zijn. Hoeveel van deze raketten China tegenwoordig heeft, is giswerk.

Maar zelfs al heeft China een grote voorraad DF-11’s liggen, Slijper acht het hoogst onwaarschijnlijk dat China vanuit zijn eigen voorraad zal leveren, mocht het overgaan tot directe militaire steun aan Rusland. Als de Chinese industrie zulke raketten voor Rusland moet produceren, kan levering nog vele maanden duren. Hetzelfde geldt voor andere raketten.

Dichter aan de horizon is een Chinese levering van kamikazedrones. Het Duitse blad Der Spiegel meldde dat het Kremlin met Beijing onderhandelt over de aanschaf van honderd ZT-180-modellen met 50 kilo aan explosieven aan boord. Die zouden al in april geleverd kunnen worden door de Chinese dronefabrikant Xi’an Bingo, aldus het blad. Momenteel gebruikt Rusland Shahed-aanvalsdrones uit Iran, dat er dit jaar 6.000 voor Rusland wil produceren vanuit een nieuwe fabriek in het land zelf, aldus de Amerikaanse krant Wall Street Journal. Honderd Chinese drones zouden voor het verloop van de oorlog geen groot verschil maken, maar ook met zulke kleinschalige – maar dodelijke – steun zou China wel de woede van het Westen over zich afroepen.

Juist dat vindt Ingrid d’Hooghe van Clingendael zeer onwaarschijnlijk. Ook Slijper van Pax sluit zich daarbij aan. De Chinese strategie is er volgens beiden juist op gericht om het Westen niet te veel tegen zich in het harnas te jagen en Rusland enigszins te temperen. Zo waarschuwde de Chinese president Xi Jinping Poetin om geen nucleaire wapens in te zetten, en kwam hij met een twaalf-stappenplan voor een politieke oplossing van het conflict.

Bovendien was China van meet af aan van groot belang voor de Russische oorlog, ook zonder directe wapensteun te leveren. China levert via sluiproutes bijvoorbeeld al andere ondersteunende materialen, zoals microchips en helikopteronderdelen. Volgens d’Hooghe zouden wapenleveringen echter van een geheel andere orde zijn, en de Chinese relatie met het Westen ernstig beschadigen; het verbreken van handelsbanden alleen al zou voor de Chinese economie desastreus zijn.

Anderzijds wil Beijing Rusland behouden als stabiele buur. d’Hooghe: „Een imploderend Rusland is niet in China’s belang. Poetin is een medestander op het wereldtoneel, en China wil hem in het zadel houden.” Mislukt de invasie van Oekraïne, dan komt de positie van de Russische president misschien ook in gevaar. Volgens Slijper zijn Chinese wapenleveringen pas een reëel risico als Rusland de oorlog dreigt te verliezen.