Door Edo van der Goot
De kiezer heeft met de gigazege voor de BoerBurgerBeweging (BBB) woensdag een signaal afgegeven. Maar welk signaal is dat precies? En wat kan de partij van Caroline van der Plas in de provincies straks doen tegen de door haar zo verfoeide stikstofplannen van het kabinet? NU.nl sprak erover met drie experts.
Een proteststem? Niet helemaal, meent Joost van Spanje, hoogleraar politicologie aan de University of London. "Veel mensen hebben wel tegen het zittende kabinet gestemd, maar dat bewijst tegelijkertijd dat het systeem goed werkt. Er was een hoge opkomst en er is een nieuwe partij verwelkomd. Daar spreekt geen algemeen wantrouwen tegen de politiek uit."
Ook Geerten Boogaard, hoogleraar Decentrale Overheden aan de Universiteit Leiden, ziet in de uitslag het bewijs dat de democratie goed functioneert. "Er was een conflict tussen de boeren die buiten het politieke systeem stonden en de politiek daarbinnen. Dat is nu veranderd. Partijen binnen de overheid staan nu tegenover elkaar in plaats van de burger tegen de overheid."
Van der Plas heeft met BBB de onvrede deze verkiezingen het best weten te verenigen, is de conclusie van Simon Otjes, universitair docent Nederlandse politiek in Leiden. "Je ziet dat een groep ontevreden kiezers de afgelopen jaren steeds bij een andere partij belandt. In 2010 was dat bij de PVV van Geert Wilders, vier jaar geleden bij Thierry Baudet van FVD."
Dat BBB hier nu van profiteert, wil niet zeggen dat Van der Plas kan blijven rekenen op deze groep. Otjes: "Het is een knappe prestatie, maar bij een volgende verkiezing kan het weer anders zijn. De kiezers zijn niet met Van der Plas getrouwd."
'Onvermijdelijk dat land langer op slot blijft zitten'
De politicologen zien natuurlijk ook dat er een signaal is afgegeven aan Den Haag in het algemeen en aan het stikstofbeleid in het bijzonder.
Maar dat is niet alleen het signaal van BBB, zegt Van Spanje. "Ook de Partij voor de Dieren en Volt hebben gewonnen. In de vier grote steden hebben progressieve partijen als blok meer stemmen gehaald dan vier jaar geleden. GroenLinks en PvdA zijn als gezamenlijke fractie in de Eerste Kamer net zo groot geworden als BBB. Het zou dus gek zijn als het kabinet zijn oor alleen te luisteren legt bij de conservatieve partijen."
Je moet iets met dit "maatschappelijk verzet", vindt Boogaard. "Partijen krijgen nu de kans om het opnieuw te doen, maar dan met BBB."
Dat heeft volgens de hoogleraar wel consequenties voor het stikstofbeleid. Dat is namelijk een gevolg van een rechterlijke uitspraak dat de overheid kwetsbare natuurgebieden beter moet beschermen.
"BBB is niet gekozen vanwege strenge stikstofmaatregelen, dus de partij kan ook niet met die boodschap in de provinciebesturen gaan zitten", zegt Boogaard. Het is volgens hem dan onvermijdelijk dat het land langer op slot blijft zitten. Want je kunt niet én stikstofmaatregelen voor je uitschuiven én tegelijkertijd gaan bouwen. De rechter wil resultaten zien, stelt Boogaard.
'Kabinet kan bazooka erbij pakken'
Mensen hebben volgens onderzoek van Ipsos en de NOS inderdaad gestemd tegen het stikstofbeleid van het kabinet. Wat kan BBB hier straks dan feitelijk tegen doen als het in de provinciebesturen komt?
"In het extreemste geval kan een provincie landelijk beleid niet uitvoeren", zegt Boogaard. "En in een net zo extreem geval kan het kabinet de bazooka erbij pakken en de provincies opzijschuiven om het beleid zelf uit te voeren."
Zo'n totaal uit de hand gelopen situatie zal zich niet snel voordoen, denkt de hoogleraar. Al is het maar omdat de Rijksoverheid simpelweg niet de ambtelijke capaciteit heeft om zelf aan de slag te gaan met het stikstofbeleid in de provincies.
Een ander argument dat het niet tot zo'n confrontatie zal komen, is dat Rijk en provincies elkaar ook op andere terreinen nodig hebben. Boogaard: "Alles hangt met elkaar samen. De provincies zijn ook nodig voor de woningplannen van het kabinet en voor de opvangplekken van asielzoekers. Andersom hebben de provincies het Rijk nodig. Voor bijvoorbeeld de aanleg van de Lelylijn."
Spanning in coalitie groeit
Partijen die op het eerste gezicht totaal anders over bepaalde onderwerpen denken, moeten dus gaan samenwerken. Maar dat biedt juist kansen, zegt Otjes.
"VVD en CDA kunnen in de provincies meer hun eigen koers varen. Iets dat ze in Den Haag veel moeilijker kunnen doen omdat ze zijn gebonden aan het regeerakkoord." De grote vraag is volgens Otjes wie de beste onderhandelaar is. "Slikt D66 een minder ambitieus stikstofbeleid of is de partij bereid het kabinet te laten vallen met onvoorspelbare verkiezingen tot gevolg?"
Eén ding staat voor Otjes en Van Spanje vast: de coalitie komt onder een hogere spanning te staan.
