de Stentor | Zijn onze geliefde Hollandse windmolens onveilig?

Dit artikel is afkomstig uit de Stentor. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Tik, tik, tik. Het zijn op deze stralende voorjaarsochtend de enige geluiden die de plattelandsstilte van Dijkerhoek, in het buitengebied van Holten, doorbreken. Je moet je hoofd in je nek leggen om te zien waar de geluiden vandaan komen: vanaf de kap van de molen, waar twee mannen uit het bovenste raampje zijn gekropen.

Gerald Getkate tikt met een schroevendraaier op de balken. Zijn collega Wouter Keizers pulkt met een mes in het houtwerk, onder het toeziend oog van een duif die is neergestreken op een van de wieken.

De mannen zijn inspecteurs van de Monumentenwacht Overijssel en weten dat je molens niet met fluwelen handschoentjes hoeft aan te pakken. "Ik durf best een gat in het houtwerk te prikken", zegt Getkate. "Da's de enige manier om erachter te komen of een balk rot is."

De laatste jaren werd molenland een aantal keren opgeschrikt door afbrekende wieken. De stalen balken waar het houten latwerk van de wieken aan vast zit, bleken niet sterk genoeg. "Gelukkig allemaal zonder persoonlijke ongelukken, maar we vonden het opvallend, omdat de onderhoudstoestand van monumentale molens over het algemeen juist heel goed is", zegt Matthijs Ero van De Hollandse Molen.

"Voor ons was het aanleiding om een onderzoek te starten en moleneigenaren te wijzen op de noodzaak van goede controle op dit onderdeel. Liever de molen een tijdje stilzetten dan een ongeluk."

Inmiddels is er een checklist waarmee eigenaren kunnen beoordelen of een nadere inspectie nodig is voor de 'roeden'. Zo heten de balken in vaktermen.

Onlangs besloot het bestuur van de molen in Wijhe de molen voorlopig niet meer te laten draaien. Ook hier zijn twijfels over de roeden en dus is besloten om ze te vervangen zodra er genoeg geld voor is.

Molenadviseur Tom Temmink die moleneigenaren in Overijssel met raad en daad bijstaat snapt het dilemma. "Onder die molen bevindt zich een terras. Je moet er niet aan denken wat er gebeurt als daar iets misgaat. Anderzijds: waarschijnlijk hadden die roeden nog jarenlang probleemloos mee gekund. Maar denk je dat de vrijwilligers van die stichting, die op zaterdag puur hobbymatig de molen laten draaien, dat risico gaan nemen?"

Inspecteur Gerald Getkate vult aan: "Ik hoor dat molenaars bezorgd zijn over wat hierna weer gaat komen. Nu zijn het de roeden, maar wat denk je van de gietijzeren assen die de krachten van de wieken over moeten brengen naar de tandwielen? Als je die gaat doormeten, voldoen ze ook vast niet aan de normen van deze tijd. En ja, we komen houten balken in een molenromp tegen die zijn aangetast door de boktor. Maar dat wil niet zeggen dat ze niet goed meer zijn."

Hij ziet juist meer bedreigingen om de molens heen dan ín de molens. "Een molen moet vrij kunnen draaien, zonder hoge bebouwing of bomen er omheen. Maar die molenbiotoop, zoals wij dat noemen, staat onder druk. Bij molen de Konijnenbelt in Ommen bijvoorbeeld, is een appartementencomplex gebouwd dat net zo hoog is als de molen zelf. De wind wordt daardoor heel onvoorspelbaar en als de wind uit die hoek komt, kan de molen überhaupt niet draaien."

Adviseur Temmink: "Het lastige met molens is dat je er geen modellen op los kunt laten. Windrichting, windkracht, zon, regen: molens staan bloot aan een grillig krachtenspel."

En dan is er nog de invloed van de molenaars zelf: hoe vaak laten ze de wieken draaien en hoe hard? Het telt allemaal mee bij de belasting en slijtage van de molens.

Gerald Getkate stond eens in de pelmolen in Rijssen, waar gedraaid werd met een snelheid van 120 end. Dat is een molenaarsterm om aan te duiden hoe vaak er een wiek voorbij komt in een minuut. In dit geval dus twee per seconde.

"En dat is gloepens hard, ik werd er bang van. Horen en zien vergaat je, alles piept en kraakt en schudt en beweegt. Deze molenaar wist heel goed wat hij deed. Maar weet je, een molen is een monument. Het hoeft allemaal niet zo hard. Met een oldtimer ga je ook geen 140 rijden. Maar je moet 'm ook niet altijd in de garage laten staan. Met onze molens is het net zo."

Als de inspecteurs de molen van Dijkerhoek van top tot teen hebben bekeken, constateren ze dat-ie er weer twee jaar tegenaan kan. "Al blijft het een momentopname. Er kunnen zich altijd gebreken voordoen."

Moeten we bang zijn dat onze oud-Hollandse molens toch om veiligheidsredenen uit het landschap verdwijnen? Adviseur Tom Temmink gelooft er niets van. "We zijn allemaal verliefd op onze molens, ze horen bij ons landschap. We moeten er een beetje pragmatisch mee omgaan: een molen heeft een museale functie, maar we hoeven er geen museum van te maken."

"Iedereen denkt dat molens heel authentiek zijn, maar wist je dat alle molens in deze regio tweedehands zijn? Eerder stonden ze in het westen van Nederland en toen ze daar overbodig werden, verhuisden ze deze kant op. Een molen is gewoon een bouwpakket."