Een digitale zwangerschapscoach, de betere borstkolf of een slimme slip: femtech is hip. Steeds meer apps en technologieën richten zich specifiek op de vrouwelijke noden. Krijgen vrouwen eindelijk waar ze recht op hebben, of zijn ze vooral een cashkoe?
Dit artikel is afkomstig uit De Morgen. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.
Waarom zou je vrouwen telkens naar het ziekenhuis laten komen voor dingen die je perfect thuis kunt doen? Met zijn start-up Bloomlife wil Luikenaar Julien Penders voor een revolutie in de zorg voor zwangere vrouwen zorgen. Om de gezondheid van hun baby te controleren, moeten vrouwen nu naar het ziekenhuis om er aan een monitor te worden gekoppeld die de hartslag van de baby meet.
"Wij werken aan een sensor waarmee je dat thuis kunt doen. Die stuurt de data dan automatisch door naar de arts", licht Penders toe vanuit Silicon Valley in Californië. "Via hetzelfde digitale platform zou de arts de bloeddruk van de moeder kunnen opvolgen, of de bloedsuikerspiegel van vrouwen met een verhoogd risico op zwangerschapsdiabetes." Dat maakt volgens hem niet alleen het leven van aanstaande moeders makkelijker, betere data kunnen ook helpen het risico op complicaties en vroeggeboorte te voorspellen.
Op dit moment werkt Bloomlife aan klinische studies die moeten bewijzen dat hun technologie een volwaardig alternatief is. "We hopen ons eerste product volgend jaar op de markt te krijgen. Op langere termijn streven we ernaar van betere monitoring van zwangere vrouwen de norm te maken."
Femtech
Bloomlife is een van de vele bedrijven actief in de boomende 'femtech'-branche. De Deense onderneemster Ida Tin bedacht de term in 2016. Het is een containerbegrip voor allerlei apps en technologieën gericht op de gezondheid en noden van vrouwen. In een recente marktanalyse identificeert consultancyfirma McKinsey ruim 750 spelers. Penders zag het veld de voorbije vijf jaar exploderen. "En de coronacrisis heeft digitale gezondheidszorg alleen maar aan belang doen winnen", zegt hij.
Volgens McKinsey is de femtechmarkt nu goed voor zo'n 500 miljoen tot 1 miljard dollar, maar volgens sommige analyses kan dat tegen 2025 oplopen tot 50 miljard. Het vrouwenlijf is big business. Het gros van de toepassingen concentreert zich op vruchtbaarheid, zwangerschap en alles wat ermee te maken heeft.
"Het is een positieve ontwikkeling dat er meer aandacht gaat naar vrouwelijke noden", vindt Frederieke Jacobs. Jacobs is een van de oprichters van het kennisplatform Smarthealth, dat gezondheidswerkers informeert over de ontwikkelingen in de digitale gezondheidszorg. "Bedrijven realiseren zich dat ze tot dusver een enorme doelgroep hebben gemist, namelijk de helft van de wereldbevolking."
Menstruatie-apps
Ida Tin ontwikkelde zelf de app Clue, die vrouwen helpt hun menstruatiecyclus te monitoren en hun vruchtbare periode te bepalen. Apps als Flo, Glow en dozijnen anderen, beloven hetzelfde en hebben wereldwijd miljoenen gebruikers.
"Ze werken vrijwel allemaal volgens hetzelfde principe", legt Jacobs uit. "Met kunstmatige intelligentie zoeken ze in hun enorme datasets naar patronen die helpen jouw vruchtbare periode te voorspellen. Ik gebruik zelf de app Glow. Daarin kun je informatie ingeven over fysieke symptomen zoals krampen en buikpijn, slaap, seksuele activiteit en dagelijkse stemming. Zo kun je je menstruatiecyclus beter volgen en je kansen om zwanger te worden vergroten."
Ook voor wie niet per se zwanger wil worden, kunnen de apps volgens Jacobs een meerwaarde zijn. "Op school leren meisjes vooral hoe ze moeten vermijden zwanger te worden, maar weinig over hoe hun lichaam werkt. Zo'n app kan je daar meer inzicht in geven. Het kan ook helpen de vaak grillige en weinig specifieke symptomen van een aandoening zoals Polycysteus Ovarium Syndroom (PCS) op te merken, dat naar schatting 10 procent van de vrouwen treft."
Menstruatie- en vruchtbaarheidsapps zijn in eerste plaats bedoeld om de kans op een zwangerschap te vergroten, niet om er een te vermijden. "Ik ken vrouwen die ze gebruiken als anticonceptie, maar daar zijn de meeste van deze apps niet voor bedoeld", zegt Jacobs. De app Natural Cycles is dat wel. Die is zowel in de Verenigde Staten als Europa wel goedgekeurd als anticonceptie. De firma zet haar app in de markt als een hormoonvrij alternatief voor de pil en claimt eenzelfde effectiviteit, van 93 procent.
Marathon
Jacobs ontwikkelde zelf mee de app How About Mom, die vrouwen doorheen hun zwangerschap en hun eerste jaar als moeder loodst. "Veel apps voor zwangere vrouwen zijn gericht op wat er met het kind gebeurt", zegt ze. "'De baby is nu zo groot als een peer', 'Nu groeit het neusje.' Oké, maar wat gebeurt er met jóúw lijf?" How About Mom informeert over veranderingen in het zwangere lichaam, bereidt voor op de geboorte en de periode erna, met onder meer tips voor sport, werk en seks na de bevalling. "Bevallen is een beetje zoals ongetraind een marathon lopen", zegt Jacobs. "Met een grote kans op blessures tot gevolg. Dat verliezen we weleens uit het oog."
Een toepassing die daarop inspeelt, is de bekkenbodemspiertrainer van Elvie. "Ongeveer één op de vier vrouwen kampt na de bevalling met urineverlies als gevolg van verslapte bekkenbodemspieren", weet Jacobs. De bekkenbodemspiertrainer van Elvie bestaat uit een een sensor die je in de vagina moet inbrengen, en die registreert of je de opgelegde spieroefeningen correct uitvoert. Op de bijbehorende app zie je of je het goed doet en vooruitgang boekt.
Kan nuttig zijn, oordelen experts, maar het is niet hetzelfde als therapie bij een deskundige. "Het toestel is een goede aanvulling op behandeling bij een therapeut, maar geen vervanging", waarschuwt gynaecoloog Steffi van Wessel (UZ Gent). "Het is belangrijk om eerst onder begeleiding te leren hoe je de oefeningen goed moet uitvoeren, want het is mogelijk verkeerd te trainen terwijl de app toch aangeeft dat je het goed doet. En dan riskeer je de problemen nog groter te maken."
Vaak staan vrouwen mee aan het roer bij de ontwikkeling van femtechproducten. "Zij kennen hun noden natuurlijk het best", zegt Koen Kas, CEO van Healthskouts, dat de evoluties in de digitale gezondheidszorg opvolgt. "Een man weet niet welke problemen menstruatie of de menopauze met zich meebrengen."
De borstkolf is zo'n product dat wel een kritische vrouwelijke blik kon gebruiken. De klassieke toestellen bezorgen menig borstvoeding gevende moeder het melkkoegevoel, niet in het minst door hun helse, ritmische kabaal. Even subtiel op het werk wat afkolven? Vergeet het maar. De voorbije jaren brachten verschillende firma's elegantere en discretere modellen op de markt. Met die nieuwe modellen kun je volgens de producenten net niet al kolvend paardrijden en bergbeklimmen, maar wel 'rondwandelen, in de tuin werken of een vergadering voorzitten'.
Hoewel ze een aantrekkelijk alternatief lijken, zijn ze niet voor iedereen de beste oplossing, zegt een vroedvrouw die liever niet met haar naam in de krant wil. "Voor sommige vrouwen zijn ze niet krachtig genoeg om de borst volledig leeg te kolven, met een hoger risico op borstontsteking tot gevolg."
Commercie
De femtechhype wordt niet alleen op hoerageroep onthaald. Uit onderzoek van de ngo Privacy International blijkt dat sommige producenten van fertiliteitsapps het niet te nauw nemen met de regels rond data en privacy. Verschillende apps speelden bijvoorbeeld gedetailleerde data door aan Facebook. Adverteerders weten maar wat graag hoe je je voelt en dat je aan kinderen denkt, zodat ze je op het juiste moment reclame kunnen voorschotelen.
"Intieme details over het leven van miljoenen gebruikers worden gedeeld met bedrijven zoals Facebook zonder dat ze daar expliciet toestemming voor hebben gegeven", besluit Privacy International. Maar wordt die data dan niet geanonimiseerd? "Zelfs als bedrijven erin zouden slagen gegevens volledig te anonimiseren - een grote 'als' - moet alle informatie over hoe en met wie de bedrijven data delen op een transparante manier in het privacybeleid staan", zegt expert privacywetgeving Mahsa Shabani (UGent). "Dat lijkt mij het grootste probleem met deze apps."
En dat is niet de enige kritiek. "Fertiliteitsapps zijn niet gemaakt voor vrouwen", kopte het Amerikaanse blad Vox. Ze zijn om te beginnen ontworpen met een bepaald type vrouw op het oog. "Het design is vaak stereotiep meisjesachtig en mikt op de heteroseksuele vrouw met kinderwens", zegt bio-ethicus Naomi Jacobs (Universiteit Twente). "Dat sluit veel vrouwen uit."
Daarnaast is het businessmodel van de apps volgens de analyse in Vox hetzelfde als dat van vele andere: niet zozeer de informatie telt, wel vrouwen zolang mogelijk bezighouden om ze advertenties te kunnen voorschoten en een zo groot mogelijke dataset aan te leggen.
Dat de vrouwelijke gezondheid meer aandacht verdient, staat buiten kijf. In de geneeskunde was de man lange tijd de norm. Femtech plaatst vrouwen op de voorgrond, maar of dat altijd tot grote gezondheidswinst leidt, is maar de vraag.
Bewustzijn
"Het is goed dat er meer bewustzijn ontstaat rond specifieke vrouwennoden", zegt Marleen Finoulst, arts en drijvende kracht achter het kennisplatform Gezondheid en Wetenschap. "Maar vaak zie ik vooral commerciële motieven en lijken de meerwaarde en wetenschappelijke onderbouwing flinterdun. Zo is het positief dat bekkenbodemtraining aandacht krijgt, maar dat kan ook prima zonder een sensor van 200 euro in je vagina."
Sommige toepassingen lijken spectaculair, maar het is zeer de vraag of ze ooit op de markt zullen raken en of dat überhaupt een goede zaak zou zijn. Wat bijvoorbeeld te denken van virtual reality die je onderdompelt in een winters landschap om opvliegers te bestrijden? Of een slimme bh die voortijdig borstkanker detecteert?
Zeker bij toepassingen die claimen kankerscreening toegankelijker te maken, is het opletten, zegt Finoulst, tevens hoofdredacteur van het nieuwe kenniscentrum voor borstkanker Pink Ribbon. "Het lijkt alsof zoveel mogelijk screening alleen maar positief kan zijn" zegt Finoulst. "Maar als de gebruikte techniek niet nauwkeurig genoeg is, is er een grote kans op valse positieven. Dat betekent dat veel vrouwen ongerust worden gemaakt en verder onderzoek ondergaan voor niks."
Hoe weet ik als gebruiker of een product deugt? Dat is niet zo eenvoudig. Apps en toestellen die medische claims maken, vereisen een Europees CE-certificaat als 'medisch hulpmiddel'. Dat impliceert in principe ook een controle op de de juistheid van die claims. Al is die controle strenger naarmate de risico's verbonden aan het gebruik van een product groter zijn. "Veel producten, waaronder de menstruatie- en vruchtbaarheidstrackers, vallen bovendien eerder in de categorie 'wellness'", zegt Frederieke Jacobs. "Daarop is minder controle."
"Het is niet omdat een app niet gecertificeerd is, dat hij nutteloos is", zegt Kas, die een database van gecertificeerde gezondheidsapps bijhoudt. Die telt op dit moment drie vruchtbaarheidstrackers voor vrouwen. "In een zich snel ontwikkelende branche moeten bedrijven vaak eerst uitzoeken of er wel een markt voor hun product is", zegt Kas. "Er zijn heel wat producten op de markt en in ontwikkeling die echt een meerwaarde zijn. Maar een thema als gezondheid en vruchtbaarheid trekt onvermijdelijk charlatans aan. Daarvoor moeten we waakzaam blijven."
Frederieke Jacobs, oprichter van kennisplatform SmartHealth, selecteert haar vijf favoriete femtechinnovaties.
1. Ōura Ring
"Een activiteitentracker zoals een Fitbit, maar dan om je vinger. De Ōura Ring is een slimme ring, ontwikkeld door het Finse Ōura Health. De sensoren meten onder andere hartslag, slaap, beweging en lichaamstemperatuur. Die temperatuur is relevant als je een beeld wilt krijgen van je maandelijkse cyclus en vruchtbaarheid."
2. Vruchtbaarheidstracker
"De Ava Fertility Tracker is een draagbaar apparaat dat de vruchtbare dagen in je cyclus detecteert. De sensoren meten onder meer de huidtemperatuur, hartslag, hartslagvariabiliteit en ademhalingsfrequentie. Die waarden veranderen tijdens de menstruatiecyclus, en zo kan Ava - een in de VS en Europa goedgekeurd medisch hulpmiddel - helpen aan te geven wanneer de eisprong plaatsvindt."
3. Erotische audio
"Het is de hoogste tijd dat seksueel welzijn en genot meer aandacht krijgen. Ik vind dit twee prachtige voorbeelden: het Amerikaanse Dipsea en Nederlandse Rouze.me laten gebruikers met een erotische audio-app hun seksualiteit en sensualiteit ontdekken."
4. Opsporing van baarmoederkanker
"De Spaanse start-up MiMARK wil baarmoederkanker, de zesde meest voorkomende kanker bij vrouwen, sneller kunnen opsporen. Zoals met veel vormen van kanker leidt vroege en nauwkeurige detectie van de ziekte tot betere overlevingskans. MiMARK ontwikkelt een moleculaire test om baarmoederkanker op te sporen."
5. Slimme slip
"Naar schatting één op de vier vrouwen heeft na de bevalling last van urineverlies door verslapte bekkenbodemspieren. Urineverlies is niet 'normaal' en er is iets aan te doen. De slimme slip van Carin bevat een sensor en een bijbehorende app waarmee de drager bekkenbodemspieren kan trainen. Meten is weten: zo merk je of het urineverlies afneemt door de oefeningen."
