Door Linda van Beest
Bevallen waar en hoe je wil is al lang niet meer vanzelfsprekend. Het aanhoudende tekort aan verpleegkundigen en het groeiende takenpakket van verloskundigen maken het probleem alleen maar erger. "De keuzevrijheid van zwangere vrouwen is echt in gevaar. Het is één minuut voor twaalf", waarschuwt de voorzitter van de GeboorteBeweging in gesprek met NU.nl.
"Zwangere vrouwen worden op dit moment geconfronteerd met een enorm capaciteitstekort in het ziekenhuis", zegt Marjolein van Gelderen van de GeboorteBeweging, een stichting die zich inzet voor de rechten van vrouwen tijdens de zwangerschap en bevalling. In de ziekenhuizen zijn simpelweg te weinig verpleegkundigen die kunnen zorgen voor zwangere vrouwen.
Vorig jaar moest de verlosafdeling in het OLVG, locatie Oost in Amsterdam zelfs even sluiten. Inmiddels is de afdeling weer geopend, "maar het personeelstekort is nog niet opgelost", zegt een woordvoerder van het ziekenhuis.
Het kan daarom zo zijn dat bevallen in het ziekenhuis, of zelfs de stad, van je eerste keuze niet mogelijk is, schrijft het OLVG op zijn website. Volgens de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV) komt de keuzevrijheid van vrouwen daarmee in het gedrang.
Verschillen in de verloskundige zorg
'Pas als de emmer overloopt, krijg je hulp'
Vaak willen vrouwen in het ziekenhuis bevallen. Volgens de voorzitter van de GeboorteBeweging wordt er daarom nogal eens losjes omgegaan met het geven van een medische indicatie, zodat vrouwen wel in het ziekenhuis móéten bevallen. "'Maak haar medisch' wordt er dan gezegd. Of 'vraag op tijd pijnstilling aan'." Want alleen dan heb je gegarandeerd plek.
Alhoewel... Die gegarandeerde plek is tegenwoordig ook niet meer zeker. Want als er een medische indicatie ontstaat tijdens de bevalling, bijvoorbeeld als die niet goed op gang komt, wordt soms afgewacht tot de baby écht in nood is voordat het ziekenhuis plek maakt. "Pas als de emmer overloopt, krijg je hulp", zegt Van Gelderen.
Naast de verminderde keuzevrijheid is er ook minder tijd voor de zorg voor zwangere vrouwen. Niet alleen door personeelstekort, maar ook doordat de zogenoemde zorgzwaarte groter is geworden: verloskundigen krijgen steeds meer taken op hun bord en daar ervaren zwangere mensen de gevolgen van. "Goede zorg gaat niet meer alleen over medische begeleiding. Verloskundigen spelen nu ook een actievere rol bij factoren als leefstijl, psychische problemen en schulden. Daarnaast is het belangrijk om een vertrouwensband op te bouwen", zegt Ank de Jonge, hoogleraar Verloskundige Wetenschap. Ze zijn dus meer tijd kwijt aan één zwangere.
Maar die tijd hebben ze volgens De Jonge niet. "Terwijl het juist belangrijk is dat er meer tijd voor de zorg komt." Uit onderzoek blijkt namelijk dat zwangere vrouwen die continue begeleiding krijgen, minder vragen om pijnstilling en minder complicaties hebben. "Ze ervaren minder pijn omdat ze beter kunnen ontspannen in een vertrouwde omgeving bij een verloskundige die ze kennen", legt Van Gelderen uit. Daardoor zou het aantal medische indicaties dalen en daarmee ook de druk op de tweedelijnszorg.
'Vaak is geven van medische indicatie niet nodig'
Maar het aantal medische indicaties stijgt juist. Als gevolg daarvan moeten of willen steeds meer vrouwen in het ziekenhuis bevallen. Maar die plekken liggen dus niet voor het oprapen.
Als je een medische indicatie krijgt, word je van de eerste- naar de tweedelijnszorg gestuurd. Maar volgens Van Gelderen worden medische indicaties nu te snel gegeven. "Als er ook maar enige twijfel is, val je al in de tweede lijn. Vaak is dat niet nodig."
Vrouwen die worden ingeleid, krijgen automatisch een medische indicatie. Wanneer een vrouw 41 weken zwanger is, krijgt ze een aanbod voor een inleiding. "Dat gaat over heel veel vrouwen, want zeker 20 procent van de zwangerschappen duurt 41 weken. Die vrouwen liggen langer in het ziekenhuis en houden dus een bed bezet", zegt De Jonge. "De vraag is hoeveel de richtlijn, die sinds februari 2021 geldt, iets oplevert voor de gezondheid van zowel de moeder als het kind. En hoe dat in verhouding staat tot de tijd die deze zorg kost."
Wanneer krijgt een zwangere een medische indicatie?
Meer complicaties door ongezonde leefstijl
Naast medische indicaties zijn er ook meer complicaties bij zwangere vrouwen. Dat komt doordat we ongezonder leven, stelt Ageeth Rosman, lector Audit en Registratie in de perinatale zorg. "We zijn dikker en er zijn meer vrouwen met ziektes als diabetes. Daardoor stijgt de vraag naar ziekenhuisplekken verder."
De toename van patiënten in de tweedelijnszorg komt ook doordat vrouwen steeds later zwanger worden en iets vaker keizersnedes krijgen. Kortom: minder plaatsen, minder tijd, meer patiënten en steeds minder vrijheid voor zwangere vrouwen om te kiezen waar ze willen bevallen.
'Schadelijke en traumatische ervaringen voor zwangere vrouwen'
Van Gelderen stelt dat het zorgbestuur zich niet op de juiste oplossingen richt. "Er zijn patiënten die onlangs halverwege de bevalling per ambulance naar een ander ziekenhuis werden verplaatst, omdat ze plek moesten maken voor andere patiënten." Dat is volgens haar schadelijk en soms zelfs traumatisch voor vrouwen die moeten bevallen.
En het probleem speelt al langer. In 2017 moesten zwangere vrouwen in de regio Tilburg verplicht naar een hotel, zodat één verloskundige voor hen kon zorgen.
Toch houdt de overheid zich hier niet mee bezig, zegt Van Gelderen. "Ze richten zich enkel op het sterftecijfer na de geboorte en niet op de zorg." De voorzitter noemt het een "verlammend beleid". "Er is wel een landelijk dashboard voor geboortezorg opgesteld waarop je kunt zien waar er nog plek is", zegt Van Gelderen. "Maar dat kleurt altijd rood."
