Vanuit het niets is de VVD ineens bang voor progressief links, banger dan voor (reactionair) rechts. PVV, FVD, JA21 en BBB zijn volgens de Peilingwijzer goed voor 29 procent. GroenLinks en PvdA samen komen niet verder dan 15 procent. Toch vrezen partijleider Rutte en voormalig DSM-pensioenbestuurder Schippers een politieke reïncarnatie van Den Uyl meer dan van alive and kicking Wilders en Eerdmans c.s. De VVD heeft die angst zelfs in een windjack gesublimeerd: „met groen en rood betaalt werkend Nederland zich blauw.”
Is die angst pathetisch? Ja en nee. Den Uyls partij kreeg in 1977 in d’r eentje al drie keer meer kiezers (34 procent) achter zich dan GroenLinks en PvdA samen in 2021. Maar mocht de VVD-leiding een campagnespel spelen – voor de bühne paniek over een „linkse wolk” zaaien, in de hoop afvalligen ter rechterzijde te kunnen oogsten – dan getuigt dat van diepe onzekerheid over de eigen machtspositie na circa 35 jaar regeringsmacht sinds 1977.
Hoe dan ook, dankzij de hysterie van Rutte en Schippers is de progressief-linkse alliantie, die vorige week in Den Bosch is beklonken, plots een factor.
Dat roept ten minste één cruciale vraag op. Zijn GroenLinks en PvdA komende jaren in staat zich op de hoofdzaak te concentreren of blijven ze zich verliezen in allerlei goed bedoelde bijzaken? Zijn ze bereid tot machtspolitiek, omdat ze in de traditie van de PvdA de grootste willen worden, of deinzen ze daar voor terug, omdat ze conform het regenboogmodel van GroenLinks per se alle kleinere kiezersgroepen willen gerieven?
In theorie hebben ze zich bekend tot hoofdlijnen. In het essay Samen onze toekomst in handen nemen van de wetenschappelijke bureaus van beide partijen – welke droogstoppel deze titel heeft verzonnen, is onbekend – klinken echo’s van het sociaal-democratische manifest Om de kwaliteit van het bestaan uit 1963. Dat is niet gek. Toen kantelde het denken langzaam van materialistische welvaart naar immaterieel welzijn. Nu dwingen de klimaatcrisis en de vierde industriële revolutie tot een ‘groene welzijnseconomie’ waarin niet de kwantiteit maar de kwaliteit van de arbeid weer centraal staat. Ook de fundamentele dreiging door de ‘autoritaire chantageregimes’ in Rusland en China is een parallel met toen.
Maar hoe verder in de praktijk? De cultuurverschillen tussen PvdA en GroenLinks zijn groter dan ze op papier lijken. De PvdA is een vereniging van oudere wethouderssocialisten, die beleidsmatig lang kunnen dieselen maar niet snel optrekken. GroenLinks is een jeugdige club die graag mobiliseert voor ‘meet-ups’ en andere evenementen, maar denkt dat elke individuele ontplooiingsambitie per motie kan worden afgehandeld.
In die mix van verschillende bestuursculturen kunnen prioriteiten verdwalen. Dat bleek bijvoorbeeld bij de stemming afgelopen zomer in de Eerste Kamer over het Europese handelsverdrag met Canada. De PvdA zag een nieuw geopolitiek feit, dat GroenLinks toen nog negeerde: namelijk dat Ruslands oorlog tegen Oekraïne ook een veldtocht is tegen ‘onze’ rechtsstatelijke democratische orde en dus noopt tot nieuwe bondgenoten.
Maar als de PvdA haar demografische zwakte onderkent en GroenLinks wat bejaarder durft te zijn, als ze bereid zijn tot behoedzame coalitiepolitiek, dan kunnen ze als grootste een premier leveren. Dat is de hoofdzaak, althans voor Nederlanders die geen trek hebben in het reactionair-rechtse alternatief.
Nog nooit sinds de Tweede Wereldoorlog heeft Nederland zo’n lange periode geen linkse minister-president gehad als deze eeuw. En nimmer heeft het zo lang één en dezelfde premier gekend. Je kunt de noodzaak van continuïteit ook overdrijven.
De al dan niet gespeelde paniek van Rutte en Schippers is zo gek nog niet.
Hubert Smeets is journalist en historicus. Hij schrijft om de week op deze plaats een column.
